Anlama və Yaddaş

Xatırlamaq, zehində gördüyümüzü və eşitdiyimizi, oxuduğumuzu, başqalarının bizə dediklərini, başımıza gələnləri və s. saxlamağa çalışmaqdır.

Müəllimlər şagirdlərinin öz sözlərini, cümlələrini, dərsliklərdə yazılanları, bütöv fəsilləri, bütün nöqtə və vergülləri ilə birlikdə ağır tapşırıqları yaddaşlarında saxlamalarını istəyirlər.

İmtahan vermək bizə deyilənləri, mexaniki olaraq oxuduğumuzu xatırlamaq, yaddaşı sözlə ifadə etmək, tutuquşu kimi, əzbərlədiklərimizi təkrarlamaq deməkdir.

Yeni nəsil anlamalıdır ki, radiokonsole diski kimi yaddaşa yazılanların hamısını təkrarlamaq, hər şeyi dərindən anlamaq demək deyil. Xatırlamaq anlamaq deyil, anlamadan xatırlamağın heç bir faydası yoxdur, xatirə keçmişə aiddir, ölü bir şeydir, artıq həyatı olmayan bir şeydir.

Məktəblərin, kolleclərin və universitetlərin bütün şagirdlərinin dərin anlayışın dərin mənasını həqiqətən anlamaları vacibdir, təcilidir və son dərəcə aktualdır.

ANLAMAQ ani, birbaşa bir şeydir, intensiv şəkildə yaşadığımız, çox dərindən təcrübə etdiyimiz və qaçılmaz olaraq şüurlu fəaliyyətin əsl daxili HƏRƏKƏTVERİCİ QÜVVƏSİNƏ çevrilən bir şeydir.

Xatırlamaq, yada salmaq ölü bir şeydir, keçmişə aiddir və təəssüf ki, ideal, şüar, fikir, mexaniki olaraq təqlid etmək və şüursuz şəkildə izləmək istədiyimiz idealizmə çevrilir.

ƏSL ANLAMDA, dərin anlayışda, daxili anlayışın dərinliyində yalnız şüurun daxili təzyiqi var, içimizdə daşıdığımız mahiyyətdən doğan daimi təzyiq və bu qədər.

Orijinal anlayış spontan, təbii, sadə, seçimin sarsıdıcı prosesindən azad; hər hansı bir tərəddüd olmadan saf bir şəkildə özünü göstərir. ANLAYIŞ fəaliyyətin GİZLİ HƏRƏKƏTVERİCİ QÜVVƏSİNƏ çevrildikdə, heyranedici, möhtəşəm, quruculuq və mahiyyət etibarilə ucaldıcıdır.

Oxuduğumuz şeyləri, can atdığımız idealları, bizə öyrədilən davranış normalarını, yaddaşda toplanmış təcrübələri və s. xatırlamağa əsaslanan fəaliyyət hesablayıcıdır, sarsıdıcı seçimdən asılıdır, dualistdir, konseptual seçimə əsaslanır və qaçılmaz olaraq yalnız səhvə və ağrıya aparır.

Hərəkəti xatırlamağa uyğunlaşdırmaq, hərəkəti yaddaşda toplanmış xatirələrlə üst-üstə düşməsini təmin etməyə çalışmaq süni, mənasız, spontan olmayan bir şeydir və qaçılmaz olaraq yalnız bizi səhvə və ağrıya apara bilər.

İmtahan vermək, ili keçmək, ağıl və yaddaş payı olan hər hansı bir axmaq tərəfindən edilə bilər.

Öyrənilən və imtahan veriləcək fənləri anlamaq, yaddaşla heç bir əlaqəsi olmayan, intellektualizmlə qarışdırılmamalı olan əsl zəkaya aid olan çox fərqli bir şeydir.

Həyatlarının bütün hərəkətlərini yaddaş anbarlarında toplanmış ideallara, nəzəriyyələrə və hər cür xatirələrə əsaslandırmaq istəyən insanlar daim müqayisədən müqayisəyə keçirlər və müqayisə olan yerdə paxıllıq da var. Bu insanlar özlərini, ailələrini, uşaqlarını qonşunun uşaqları, qonşu insanlar ilə müqayisə edirlər. Evlərini, mebellərini, paltarlarını, bütün əşyalarını qonşunun və ya qonşuların və ya yaxınlarının əşyaları ilə müqayisə edirlər. İdeyalarını, uşaqlarının zəkasını başqa insanların ideyaları, başqa insanların zəkası ilə müqayisə edirlər və paxıllıq yaranır, bu da fəaliyyətin gizli hərəkətverici qüvvəsinə çevrilir.

Dünyanın bədbəxtliyinə görə bütün cəmiyyət mexanizmi paxıllıq və mənimsəmə ruhuna əsaslanır. Hər kəs hər kəsə paxıllıq edir. Biz ideyalara, əşyalara, insanlara paxıllıq edirik və pul və daha çox pul, yaddaşda topladığımız yeni nəzəriyyələr, yeni ideyalar, bənzərlərimizi heyrətləndirmək üçün yeni əşyalar və s. əldə etmək istəyirik.

ƏSL, qanuni, orijinal ANLAYIŞDA əsl sevgi var və yaddaşın sadəcə sözlə ifadəsi deyil.

Xatırlanan şeylər, yaddaşa əmanət edilən şeylər tezliklə unudulur, çünki yaddaş vəfasızdır. Tələbələr yaddaş anbarlarına ideallar, nəzəriyyələr, tam mətnlər yerləşdirirlər ki, bunların praktik həyatda heç bir faydası yoxdur, çünki sonda yaddaşdan heç bir iz buraxmadan yox olurlar.

Yalnız mexaniki olaraq oxuyan və oxuyan insanlar, yaddaş anbarları arasında nəzəriyyələr toplamaqdan həzz alan insanlar zehni məhv edirlər, ona acınacaqlı şəkildə zərər verirlər.

Biz dərindən anlamağa əsaslanan əsl dərin və şüurlu öyrənməyə qarşı deyilik. Biz yalnız vaxtı keçmiş pedaqogikanın köhnəlmiş metodlarını pisləyirik. Biz hər cür mexaniki öyrənmə sistemini, hər cür əzbərləməni və s. pisləyirik. Əsl anlayış olan yerdə xatırlamağa ehtiyac qalmır.

Öyrənməyə ehtiyacımız var, faydalı kitablara ehtiyacımız var, məktəblərin, kolleclərin, universitetlərin müəllimlərinə ehtiyacımız var. QURUYA, mənəvi rəhbərlərə, mahatmalara və s. ehtiyacımız var, lakin təlimləri bütövlükdə anlamaq lazımdır, sadəcə onları vəfasız yaddaşın anbarlarına yerləşdirmək deyil.

Yaddaşda toplanmış xatirələrlə, idealla, olmaq istədiyimiz və olmadığımız şeylərlə və s. özümüzü müqayisə etmək kimi pis bir zövqə sahib olduğumuz müddətcə əsl azad ola bilmərik.

Alınan təlimləri həqiqətən anladığımız zaman, onları yaddaşda xatırlamağa və ya ideallara çevirməyə ehtiyacımız yoxdur.

Burada və indi olduğumuz şeylə, daha sonra olmaq istədiyimiz şeyin müqayisəsi olan yerdə, praktiki həyatımızın uyğunlaşdırmaq istədiyimiz ideal və ya model ilə müqayisəsi olan yerdə, əsl sevgi ola bilməz.

Hər cür müqayisə iyrəncdir, hər cür müqayisə qorxu, paxıllıq, qürur və s. gətirir. İstədiyimizə nail ola bilməmək qorxusu, başqalarının tərəqqisinə paxıllıq, özümüzü başqalarından üstün hesab etdiyimizə görə qürur. Həyatda yaşadığımız praktiki həyatda vacib olan şey, istər çirkin, istər paxıl, istər xudbin, istər tamahkar və s. olmaqdan asılı olmayaraq, müqəddəs olduğumuzu güman etməmək, mütləq sıfırdan başlamaq və özümüzü dərin şəkildə, necəyiksə elə anlamaqdır, necə olmaq istədiyimiz və ya necə olduğumuzu güman etdiyimiz kimi deyil.

Əgər müşahidə etməyi, dərk etmək üçün qəbul etməyi öyrənməsək, ƏSL MƏNİ, ÖZÜMÜZÜ, həqiqətən burada və indi effektiv və tamamilə praktiki şəkildə necə olduğumuzu öyrənməsək, dağıtmaq mümkün deyil.

Həqiqətən anlamaq istəyiriksə, müəllimlərimizə, gurularımıza, keşişlərimizə, tərbiyəçilərimizə, mənəvi rəhbərlərimizə və s. qulaq asmalıyıq.

Yeni dalğanın oğlanları və qızları valideynlərimizə, müəllimlərimizə, mənəvi rəhbərlərimizə, gurularımıza, mahatmalara və s. hörmət və ehtiram hissini itiriblər.

Valideynlərimizi, müəllimlərimizi, tərbiyəçilərimizi və ya mənəvi rəhbərlərimizi ehtiram və hörmətlə qarşılamağı bacarmadığımız zaman təlimləri anlamaq mümkün deyil.

Dərin anlayış olmadan sadəcə yaddaşdan öyrəndiklərimizin mexaniki xatırlanması zehni və ürəyi korlayır və paxıllıq, qorxu, qürur və s. doğurur.

Həqiqətən şüurlu və dərin bir şəkildə qulaq asmağı bacardığımız zaman içimizdə möhtəşəm bir güc, heyrətamiz bir anlayış, təbii, sadə, hər cür mexaniki prosesdən azad, hər cür beyin fəaliyyətindən azad, hər cür xatırlamadan azad yaranır.

Əgər tələbənin beyninə etməli olduğu böyük yaddaş səyini yükləməsək, orta məktəb şagirdlərinə nüvənin quruluşunu və elementlərin dövri cədvəlini öyrətmək və bakalavra nisbiliyi və Kvantları anlamağa nail olmaq tamamilə mümkün olacaqdır.

Orta məktəblərin bəzi müəllimləri ilə danışdığımız kimi, onların köhnəlmiş və vaxtı keçmiş köhnə pedaqogikaya həqiqi fanatizmlə bağlı olduğunu başa düşürük. Onlar şagirdlərin heç nə anlamasalar belə, hər şeyi əzbər öyrənməsini istəyirlər.

Bəzən anlamağın əzbərləməkdən daha yaxşı olduğunu qəbul edirlər, lakin sonra fizika, kimya, riyaziyyat və s. düsturların yaddaşa həkk olunmasında israr edirlər.

Aydındır ki, bu konsepsiya yanlışdır, çünki fizika, kimya, riyaziyyat və s. düstur təkcə intellektual səviyyədə deyil, həm də zehinin şüursuz, şüuraltı, infrasüur və s. kimi digər səviyyələrində də lazımi şəkildə anlaşılırsa, yaddaşa həkk etməyə ehtiyac qalmır, psixikamızı təşkil edir və həyat şəraiti tələb etdikdə ani instinktiv bilik kimi özünü göstərə bilir.

Bu BÜTÖV bilik bizə HƏR ŞEYİ BİLƏN bir forma, şüurlu obyektiv təzahür tərzi verir.

Dərin anlayış və zehinin bütün səviyyələrində yalnız dərin introspektiv meditasiya vasitəsilə mümkündür.