Gumizamu n'ebyahandiikirwe

La Paz

Emirembe tikirikuba kwija kuraba omu Bwomeezi bw’Omuntu ahabw’okuba tiburimu. Emirembe nigo mwamusiyo ogurikukirira aha mutima ogutekaine.

Emirembe tikiri kintu ky’omugasho, aha mwiherero gw’abaserikale, ekibiina kya UN, OEA, endagaano z’ensi yoona nari abaserikale abarikuteera abantu abarikurwanira emirembe.

Twaba nitwenda emirembe gw’amazima tushemereire kwega okutuura nk’omuringiizi omu bwire bw’orutaro, obutoosha turi abeesimire kandi turindiriire, n’obwomeezi obwangu kandi oburikutwara, ahabw’okuba emirembe tiguri nshonga y’ebirooto by’abaganzi nari ebirooto birungi.

Twaaba tutareegire okutuura omu mbeera y’okusiima ebiro byoona, obwo omugisha ogurikutuura omu mirembe gutwarira ahansi, gukoma kandi bwanyima gwakiika munonga, gwija kuheera omuri kaaji.

Nikwetagisa kwetegyereza, nikigwa kubanza kumanya ngu emirembe gw’amazima ogw’omutima ogutekaine tiguri nju ei turikubaasa kuhika kandi ei turindiriirwe omuhenda murungi. Emirembe tiguri kigendereerwa, omwanya, n’ebindi.

Kukurwaniirwa emirembe, kukushaba, kukukoraho entebeekanisa, kurwanira omuri gyoona, kukugambaho, kutaho ebiikaro by’okukukorera, n’ebindi, kiba kitarikwetenga ahabw’okuba emirembe tiguri gw’obwomeezi bw’omuntu, emirembe nigo mwamusiyo ogurikukirira aha mutima ogutekaine.

Emirembe tigurigulwa nari kuguzibwa kandi tigurikubaasa kuhikwaho n’entebeekanisa y’okurinda, okwetegyereza kw’omutaano, abaserikale, n’ebindi.

Omu mahanga agamu abaserikale b’ihanga baronda omu misiri nibashisha ebyaro, nibaita abantu kandi nibakanga abantu abarikwekwata, byoona ebi nibabikora omu mazina g’emirembe. Ekyarikurugamu omu muringo ogwo n’okwongera aha bintu ebi by’obusharizi.

Amaani gazaara amaani, obugyenyi buzaara obugyenyi. Emirembe tikirikubaasa kushingurwa, emirembe tikirikubaasa kuzaarwa omu maani. Emirembe nigwija kwituura twamara kugyenda nkaitwe, twamara kwang’urura omu mitima yaitu ebintu byoona ebi eby’obwomeezi ebi ebirikuzaara orutaro.

Twaba nitwenda emirembe tushemereire kusiima, tushemereire kwega, tushemereire kureeba, ekishushani kyona kandi kutari akacweka kimwe.

Emirembe guzaarwa omuriitwe twamara kuhinduka munonga omu muringo ogw’ekyama.

Enshonga y’okwetegyereza, ebiikaro eby’okurwaniira emirembe, okurinda, n’ebindi, biri bintu birikwejumbura, obutumwa, omu nyanja y’amagara, obucweka oburikwejumbura omu kishushani kyona ekirikuhangaara, ebitarikubaasa kujanjaara oburemeezi bw’emirembe omu muringo ogurikukirira, ogwoona kandi ogw’ahabw’okutoosha.

Tushemereire kureeba ekishushani omu muringo gwaakyo gwona, oburemeezi bw’ensi nigo buremeezi bw’omuntu; Omuntu yaaba ataine mirembe omu mutima gwe, ekitongore, ensi eija kutuura omu rutaro omu muringo ogutari kwetantara.

Abegyesi n’abegyesi b’amasomero, ekoleegi, yunivaasite bashemereire kukorera emirembe, kwata kwaba nibakunda ebintu by’obusharizi n’amaani.

Nikigwa kubanza, nikyetaagisa kworeka abeeshwezi b’omutindo omwesya omugisha gw’okukurata, omugisha ogw’ekyama ogurikubaasa kututwara aha mirembe gw’amazima gw’omutima ogutekaine.

Abantu tibarikubaasa kwetegyereza amazima eky’emirembe gw’omunda gw’amazima kandi nibenda ngu hatagira ogurikubakanga omu rugyendo rwabo, ngu hatagira ogurikubeembeka, ngu hatagira ogurikubagamba, nangwa batware aha bugumi baroonda omugisha gw’okugamba n’okugamba n’okugamba amagara g’abantu abarikubari haihi.

Abantu tibarikwetegyereza emirembe gw’amazima kandi baineho ebiteekateeko eby’obusharizi, ebirooto by’abaganzi, ebigambo ebitari by’amazima.

Ahabw’ababi emirembe guba guri omugisha gw’okwiba omu muringo ogutari kwemererwa hatagira abaserikale abarikubakangana omu rugyendo rwabo. Ahabw’abashubuzi b’engaro emirembe guba guri omugisha gw’okuta obushubuzi bwabo omu myanya yoona hatagira abebembezi abarikubazibira. Ahabw’abariisa b’abantu emirembe guba guri okuguza omuhendo murungi, nibakoresa omu mukono gw’obulyo n’omushereka hatagira ababarindiizi b’obulemeezi bwa gavumenti abarikubazibira. Ahabw’abaramazi emirembe guba guri okujumbura omu busito bwabo bw’obusamize n’okukoresa abashaija boona omu bwegendereza hatagira abebembezi b’amagara nari abaserikale abarikwemerera omu magara gaabo.

Buli omwe atunga omu bwomeezi bw’omuntu obugufu bwingi aha mirembe. Buli omwe areeta haihi orugo rwe eky’obwegyenda eky’ebiteekateeko ebitari by’amazima, okwikiriza, ebiteekateeko n’ebigambo eby’obusharizi aha eky’emirembe.

Buli omwe naayenda emirembe omu muringo gwe, okukuratira ebirikwenda, okushisha ebirikumushemeza, emiringo ye, emicwe mibi, n’ebindi. Buli omwe naayenda kwetanga omu rugo orurikurinda, orurikugambirwa, n’ekigendereerwa ky’okutuura omu mirembe gwe, ekirikugambirwa obubi.

Abantu nibarwanira emirembe, nibagwenda, nibakushaba, kwonka tibarikumanya ekintu eky’emirembe. Abantu nibenda ngu hatagira ogurikubeembeka, kubaasa kukora buli omwe ebintu byabo omu bwegendereza kandi omu bwegendereza bwabo. Ekyo kiyo ekirikwetwa emirembe.

Tikyabaasa kumanya ebyo abantu nibakora, buli omwe arikwikiriza ebyo arikukora byaba birungi. Abantu nibatunga okuhakanisa nangwa aha byaha ebibi munonga. Omukolera yaaba ahuraine anywa ahabw’okuba ahuraine. Omukolera yaaba aine omugisha anywa ahabw’okuba aine omugisha. Omukolera obutoosha arikuhakanisa emibaro y’omwenge. Nikwo abantu boona bari, ahabw’ekyaha kyona nibatunga okuhakanisa, hatagira omurikwetwa omubi, boona nibeshongora eby’oburungi n’obwesigwa.

Hariho abasyaazi baingi abarikwikiriza obubi ngu emirembe guri okubaasa kutuura otarikukora, omu bwegendereza munonga kandi hatagira okufubutsya omu nsi ejwiire ebirooto by’abaganzi ebirungi.

Aha mirembe hariho obugufu obwingi n’ebiteekateeko ebitari by’amazima. Omu nsi egi ey’obusaasi ei turikutuuramu: Buli omwe nashaba emirembe gwe ogurikugambirwa, emirembe gw’ebiteekateeko bye. Abantu nibenda kureeba omu nsi emirembe gw’ebirooto byabo, omutindo gwabo ogurikwetaana ogw’emirembe, nangwa omu munda yaabo buli omwe akatwaara omunda yaabo ebintu by’obwomeezi ebi ebirikuzaara orutaro, obugyenyi, oburemeezi obw’omutindo gwona.

Omu bwire obu bw’okugwa kw’ensi yoona boona abarikwenda kwetenda nibataho ebiikaro eby’okurwaniira emirembe, nibagamba kandi nibahinduka abakuru b’emirembe. Titushemereire kwereebwa ngu abanyabukama abingi ab’amagezi bazindwire omurimo gwa NOBEL ogw’emirembe nangwa baine aha bugumi bwabo eicwa yoona kandi omu muringo gumwe nari ogundi nibatumira abantu baite omu bushisha abantu baingi, baaba bareebire omu kabi k’okubazibira.

Hariho kandi abegyesi b’amazima b’abantu abarikwejumba nibegyesa omu myanya yoona y’ensi Ebiteekateeko by’Okugyenda nkaitwe. Abegyesi abo nibamanyisa okuraba omu birikumanyisa ngu okugyenda nkaitwe Mephistopheles ei turikutwaara omu munda, emirembe gw’omutima nigwija kwituura.

Obwo hariyo omunda ya buli omwe obugyenyi, omutima, obugwa, omubiru, omutima gw’okutunga, okushisha ekitiinisa, obusungu, obweziriki, n’ebindi. N’ebindi, haribaho orutaro omu muringo ogutari kwetantara.

Nitumanya abantu baingi omu nsi abarikwezirika ngu batungire emirembe. Twamara kwega abantu abo omu muringo ogurikukirira, twareebire ngu tibarikumanya nari ahari emirembe kandi ngu boona bikomeereire omu muringo gumwe gw’okwetanga kandi ogurikuhuumuriza, nari omu kwikiriza okw’omutaano, n’ebindi, kwonka abantu abo tibareebire nari ahari ekiriwo emirembe gw’amazima gw’omutima ogutekaine. Amazima abantu abo abasiima boona baashireho emirembe ogurikukorwa ogu omu bubehe bwabo baronda n’emirembe gw’amazima gw’omutima.

Kiba kitarikwetenga kushaba emirembe omu ndima z’orugo ezitari z’amazima ez’ebiteekateeko byaitu, okwikiriza, ebigambo, ebirikwenda, emiringo, n’ebindi.

Obwo omu Bwomeezi bw’Omuntu hariyo ebintu by’obwomeezi ebi ebirikuzaara obugyenyi, okushushana, oburemeezi, orutaro, tihariho mirembe gw’amazima.

Emirembe gw’amazima nigurugira omu burungi oburikwetaana oburikwetegyerezebwa omu magezi.

Oburungi bw’omutima ogutekaine nibushohora omwamusiyo ogurikukirira ogw’emirembe gw’omunda gw’amazima.

Nikigwa kubanza kwetegyereza oburungi bw’obuganzi n’omwamusiyo gw’embabazi.

Nikigwa kubanza kwetegyereza oburungi bw’orurimi. Nikyetaagisa ngu ebigambo byaitu bitwaare omunda ebyoona ebirimu okwesiga. Titushemereire kukoresa ebigambo ebitarikukirira, ebitarikukurata, ebibi, ebitarikwetenga.

Eigambo lyona rishemereire kuba enteesa, ekigambo kyona kishemereire kwijwara oburungi bw’omwoyo. Kiri kibi kugamba obwo oshemereire kushisha, n’okushisha obwo oshemereire kugamba. Hariho okushisha okw’obushiizi kandi hariho ebigambo ebitari by’amazima.

Hariho obwire obw’okugamba kiri kishiizi, hariho obwire obw’okushisha kiri kishiizi kandi. Omuntu ashemereire kugamba obwo ashemereire kugamba n’okushisha obwo ashemereire kushisha.

Tukazane n’eigambo ahabw’okuba eri ery’omutaano.

Eigambo ryona rishemereire kubarwa enungi kutakahika rirugye ahabw’okuba buli eigambo ririkubaasa kuzaara omu nsi eky’omugasho mwingi n’ekitari ky’omugasho, omugisha mwingi nari akabi.

Tushemereire kurinda engaro zaitu, emiringo, ebyambaro n’ebikorwa eby’omutindo gwona. Engaro zaitu, ekijwaro kyaitu, omuringo gwituura omu meza, omuringo gw’okutwara obwo turikuriira, omuringo gw’okurinda abantu omu kicweka, omu ofiisi, omu muhanda, n’ebindi obutoosha bijwiire oburungi n’okukurata.

Nikyetaagisa kwetegyereza oburungi bw’embabazi, okusiima oburungi bw’ebicurangari birungi, okukunda oburungi bw’ebintu by’okuhangaara, okugarukamu omuringo gwaitu gw’okuteekateeka, okusiima n’okukora.

Oburungi oburikukirira burikubaasa kuzaarwa omuriitwe twamara kufa nkaitwe omu muringo ogurikukirira, ogwoona kandi ogw’ahabw’okutoosha.

Itwe turi babi, ababi, abarikushiisha obwoba obwo turimu kandi twajwiira nkaitwe omunda eby’obwomeezi. Oburungi omu muringo gwona tiburikubaasa kuba omuriitwe obwo hariho nkaitwe ey’omubaro.

Twaba nitwenda. Emirembe gw’amazima tushemereire kukomya nkaitwe aha busi bw’omu bwengyerero. Nikwo haribaho omuriitwe oburungi bw’omunda. Oburungi obwo nibuzaara omuriitwe omugisha gw’okukunda n’emirembe gw’amazima gw’omutima

Emirembe ogurikuhangaara gureeta entebeekanisa omunda ya buli omwe, kurugaho okushoroora kandi gutwijuuza n’omugisha ogurikwetaana.

Nikyetaagisa kumanya ngu obwomeezi bw’omuntu tiburikubaasa kwetegyereza ekiriho emirembe gw’amazima. Nikigwa kubanza kwetegyereza ngu emirembe gw’omutima ogutekaine tigurija kwituura omu kufubutsya, nari ahabw’okuba otwaraine n’ekitongore nari ekibiina ekirikwejumba omu kugamba emirembe.

Emirembe gw’amazima nigwija kwituura omu muringo gwona ogw’obwegendereza n’obwangu twamara kugabukura obutatiina omu bwomeezi bw’omuntu n’omu mutima, twamara kuhinduka nk’abaana abagumire kandi abahairwe, abarikusiima ebirungi nk’ebibi byoona, ebirungi nk’ebibi byoona, ebirungi nk’ebibi byoona, ebirungi nk’ebibi byoona.

Nikyetaagisa kugabukura obuto oburikwija kubura, omu bwomeezi bw’omuntu nk’omu mutima.

Emirembe kiri kintu kirikukirira munonga, kirikugwa munonga, ekitarikukoma, tikiri kintu ekirukukorwa obwomeezi bw’omuntu tikirikubaasa kuba ekyarugiremu okweyenda nari ekyarugiremu ekiteekateeko. Emirembe kiri kintu eky’omu atomu ekiri ahaiguru y’ebirungi n’ebibi, ekintu ekiri ahaiguru y’emicwe yoona, ekintu ekirugire omu munda ya buli kimwe.