Enyoreka

“Obwomeezi Buzimbe” bwe ssaayansi ogutugasobozesa okuzulula enkolagana yaffe n’abantu, n’obutonde, n’ebintu byonna. Okuyita mu ssaayansi eno, tumanya engeri obwongo gye bukola kubanga obwongo bwe kikozesezebwa okumanya era tuteekwa okuyiga okukozesa ekikozesezebwa ekyo, kye kikolwa ekisookerwako ekya “nze” ow’omunda.

Mu kitabo kino, tuyigirizibwa mu ngeri etaliiko mulalu engeri y’okulowooza, okuyita mu kunoonyereza, okwekenneenya, okutegeera n’okufumiitiriza.

Kitutegeeza, engeri y’okutereezaamu ebijjukizo byaffe nga tukozesa ebintu bisatu: omuntu, ekintu n’ekifo; ebijjukizo bitambulizibwa okwagala, bwatyo olina okussaayo omwoyo ku by’osoma bisobole okukwatika mu bwongo. Ebijjukizo birongooka okuyita mu nkola y’okukyusaamu kw’ekimyanso abayizi abajjanga okwagala okutereeza obulamu bwabwe.

Eri Abazungu, okusoma kutandika ku myaka 6 oba bwe balowooza nti batuuse okutegeera; eri abantu b’omu Buvanjuba, naddala Abahindu, okusoma kutandikira ddala mu lubuto; eri aba Gnostics okuva mu laavu, kwe kugamba, nga tebannaba kuzaala.

Okusoma okw’omu maaso kulibaamu ebitundu bibiri: ekimu kyakukolebwa abazadde n’ekirala kyakukolebwa abasomesa. Okusoma okw’omu maaso kulissa abayizi mu kumanya okw’obwakatonda okuyiga okuba bazadde. Omukazi ky’etaaga kwe kukuumibwa, okuyambibwa, y’ensonga lwaki omuwala anywereera nnyo ku taata nga muto kubanga amulaba nga wa maanyi; omulenzi yetaaga okwagala, okufaayo, okukubagiza, y’ensonga lwaki omulenzi anywereera nnyo ku maama olw’obutonde. Oluvannyuma, bwe beevuma endowooza zombi, omukazi anoonya omusajja omulungi oba omusajja amwagala, nga ye ye alina okuwa okwagala, n’omusajja anoonya omukazi alina eby’obugagga oba omulimu; eri abalala, endabika n’emibiri by’ebisinga okukola ku ndowooza zaabwe.

Kikyamaza okulaba ebitabo by’amasomero, buli kitabo kirimu ebibuuzo nkumu, omukulu wabyo by’addamu mu buwandiike abayizi basobole okubikwata mu bwongo, ebijjukizo ebitasigala bulindaala by’ebiwandiika ebimanyiddwa abavubuka bye basoma n’obunyiikivu, okusoma okwo okw’ebintu obusirikale kubasobozesa okweyimirizaawo nga bamaze okusoma, naye tebamanyi kintu kyonna ku bulamu bwe bagenda okubeeramu, bayingira nga bazibe, tebayigiriziddwa na kusaasaanya ngeri mu ngeri ey’ekitiibwa, okuyigiriza okwo kukolebwa abagwira mu kisiikirize ky’obugwenyufu.

Kyetaagisa omuvubuka okutegeera nti ensigo ezaala omubiri gw’omuntu, kye kintu ekisinga obukulu eri obulamu bw’omuntu (engeri), nnongoose era n’olwekyo okugikozesa obubi kujja kukosa ezzadde lyo. Ku byoto bya Klezia Katolika, omukutu guterekebwa mu Ssakaalamenti n’ekitiibwa kingi nga kikiikirira omubiri gwa Kristo, ekifaananyi ekitukuvu ekyo; kikolebwa ensigo y’eŋŋaano. Ku kyoto ekiramu, kwe kugamba, omubiri gwaffe, ensigo yaffe etuula mu kifo ky’omukutu omutukuvu ogw’Ekikristayo ogugoberera Kristo ow’omu byafaayo; mu nsigo yaffe, tukuumira Kristo mu nnyingo abo abagoberera Kristo omulamu abeera era akankana mu nsi yaffe y’ensigo.

Twetegereza nnyo okulaba ng’abalimi abavunaanyizibwa okumanya ebimera ebikozesebwa omuntu, bayigiriza abalimi okussa ekitiibwa mu nsigo ze bafukirira mu nnimiro, tulaba nga bongedde omutindo gw’ensigo okuzza emmere ennungi, nga batereka ensigo mu masilo amanene, ensigo ze baazaala n’obunyiikivu zireme okubula. Tulaba ng’abasawo b’ensolo, abavunaanyizibwa ku bulamu bw’ensolo, basobola okukola abazaala oba ensolo ennume nga ssente zaazo zikubisaamu emirundi kikumi omuwendo gw’ennyama, ekiraga nti ensigo ze bazaala, y’ensonga lwaki omutindo gw’ettendo. Eddagala lyokka erya gavumenti, erivunaanyizibwa ku ngeri z’omuntu, teritubuulira kintu kyonna ku kutereeza ensigo; twennyamira nnyo olw’okulonzalonza kuno era tutegeeza abasomi baffe nti ensigo y’omuntu y’esinga okwanguyirwa okutereeza, okuyita mu kukozesa emmere esookerwako esatu: okuyita mu bye tulowooza, bye tussa n’ebye tulya. Bwe tuba tulowooza ku bintu ebitagasa, ebitaliimu makulu, ebitali bikulu, bwe kityo ensigo gye tuzaala kubanga okulowooza kwe kusalawo ku nzaalwa eyo. Omuvubuka asoma ayawukana ku oyo atafuna kusoma mu ndabika n’okubeerawo, waliwo enkyukakyuka mu mbeera; ekikolwa eky’okussa bya bbiya ebigaaya mu bbaala n’obuyumba kisalawo ku bulamu bw’abantu abajja mu bifo ebyo: Abantu abalya cake, embizzi, bbiya, ebirungo, omwenge n’emmere ekuza obwagazi, babeera obulamu obw’obwagazi obubatwala mu bwenzi.

Buli nsolo eyenzi ewoomereera: endogoyi, embizzi, embuzi n’enkoko wadde nga nnyonyi, nga enkoko y’omu maka. Kiyangu okutegeera enjawulo eriwo wakati w’abenyenzi n’abo omuntu beekomya ku lw’amaanyi okukozesa, weetegereze ebitundu eby’ekyama eby’embalaasi ey’embiro okutuuka ku mbalaasi ezitikka ebintu, wakati w’ente ez’olugambo n’ebisolo ennume ebifulumira mu mawulire buli lunaku, embizzi ennume, ne mu nsolo entono nga emmese eyenzi nnyo era buli kiseera endabika yaayo ya muzizo, kintu kye kimu kibaawo mu musajja omwenza eyezikiriza okuwoomereera kwe n’eby’akaloosa. Omuntu bw’aba omwesigwa, omulongoofu era omutukuvu, mu ndowooza, ekigambo n’ekikolwa, azzaawo obuto obwabula, abeerabira mu mubiri n’omwoyo era omubiri gwe tegutta nvumbo.

Okusoma nga omuntu tannazaalibwa kufunika kutya? Kino kibaawo wakati w’abafumbo abagoberera obwesigwa, kwe kugamba, abatabusaaga n’akamwa kaabwe mu butagwanira n’essanyu eritali lya lubeerera, bwatyo: Abafumbo baagala okuwa omubiri omuntu omupya, bakkaanya era basaba Eggulu libaluŋŋamye olw’ekikolwa ky’okugatta, oluvannyuma mu mbeera ey’okwagala okw’olubeerera babeera awamu nga basanyufu era nga bajaganya, bakozesa ekiseera ng’obutonde bwe bweyagala okusinga, nga abalimi bwe bakola okusimba, bakozesa enkola y’okukyusaamu kw’ekimyanso nga bagattika nga bba n’omukyala, ekiyamba okusumulula obusigo obw’amaanyi era obulungi, obutereezeddwa ebikolwa ebyamanyiddwa era okuyita mu ngeri eno ekikolwa eky’okuzaala kw’obwakatonda kituukirizibwa, omukazi bw’amala okukitegeera nti ali lubuto, yeeyawula ku musajja, kwe kugamba, obulamu obw’obufumbo bukomera awo, kino omusajja omwesigwa alina okukikola mu bwanguyirivu kubanga ajjuddwa ekisa n’amaanyi agasinga ag’abantu, mu ngeri zonna amufuula obulamu bwa mukazi we obusanyusa aleme okukozesa obuzibu oba ebintu ebifaanana kubanga ebyo byonna bikosa omwana ali mu lubuto, kino bwe kireeta obuzibu si mugattika gye bakola mu ngeri etaliimu bumativu abantu abatafuna magezi ku nsonga eno? Eky’ekireeta abantu bangi okuwulira obwagazi obw’entiisa okuva mu buto era ne baswaza bannaabwe mu ngeri ey’obugwenyufu.

Maama amanyi nti awa obulamu eri omuntu omupya gw’atereka mu Yeekaalu ye Ennamu, ng’ekijjukizo eky’omuwendo omungi, ng’awa n’okusaba kwe n’endowooza ezirungi engeri ennungi eziritumbula ekitonde ekipya, oluvannyuma kujja ekikolwa ky’okuzaala nga tewali bulumi; mu ngeri ennyangu era ey’obutonde eri ekitiibwa ky’abazadde be. Abafumbo bakola emmere entono nga bulijjo ennaku amakumi ana okutuusa olubuto olwakozesebwa ng’etooki eri omuntu omupya lwe luddira mu kifo kyalo, omusajja amanyi nti omukazi alera omwana alina okumukubagiza n’okumwetegereza, n’okumuyanjaalira obulungi kubanga engeri yonna ey’obwagazi etaliimu mutindo ekosa amabeere ga maama era ne gireeta okuzibikira mu muyitiro omukulukuta amazzi ag’omuwendo agaawa omwana w’omu lubuto lwe obulamu, omukazi ayagala okukozesa okuyigiriza kuno ajja kulaba ng’enkyamu ey’okulongoosa amabeere olw’okuzibikira okw’olubeerera ewera. Waali obwesigwa weeri okwagala n’obuwulize, abaana basituka mu ngeri ey’obutonde era obubi bwonna buwera, bwatyo okusoma kuno okuzimbe kutandika okweteekerateekera embeera y’omuntu omupya ajja okugenda ku ssomero ng’asobola okugoberera okusoma okugumusobozesa okubeera awamu n’oluvannyuma okweyimirizaawo omukka gwa buli lunaku.

Mu myaka 7 egisooka omwana atondekawo embeera ye ku bwabwe bwatyo zikulu nga emyezi egy’olubuto n’eky’osuubirwa eri omuntu aleeteddwa mu mbeera ng’eyo kintu abantu kye batateebereza. Obwongo bwe buli bw’Omuntu, tulina okumanya Omuntu.

“Nze” tasobola kumanya amazima kubanga amazima tegali mu kiseera era “nze” ali.

Okutya n’okulindirira bikosa okutandika okwa eddembe. Okutandika kwe kuteekawo, okutya kwe kwonoona.

Nga twekenneenya byonna era nga tufumiitiriza, tuzukusa endowooza eneedda.

Amazima kye kitalimanyiddwa okuva mu kaseera okutuuka mu kaseera, tebuli kintu kyonna kyakukwatagana n’ekyo omuntu akkiriza oba atakikiriza; amazima nsonga ya kukuguka, kubeerawo, kutegeera.

JULIO MEDINA VIZCAÍNO S. S. S.