Gumizamu n'ebyahandiikirwe

Emihururo Mibi

Okuteekateeka munonga n’obumanzi bwona nikitwara obwire bwingi ahabw’obwire obu obubi. Okuruga aha Buro kya Bwengye, nibaruga okuteekateeka okutari kumwe, tiburikuruga aha “I” eihwire nkoku abashiisho abatendekirwe barikugira, kureka aha “Ii” ezitari zimwe omu buri omwe ahariitwe.

Omushaija arikuteekateeka, naikiriza munonga ngu we, ahabwe wenka n’ahabw’okukunda kwe, arikuteekateeka. Tarikukunda kwetegyereza enyama y’omutwe eyorobi ngu okuteekateeka kwingi okurikuyita omu bwetegyereize bwabe kuruga aha “Ii” ezitari zimwe ezi turikweetikira omunda.

Eki nikimanyisa ngu tituri bantu ab’amazima abarikuteekateeka; buzima titurikukira kugiira omutwe gwa butuuro. Kwonka, buri emwe aha “Ii” ezitari zimwe ezi turikwetikira omunda neyenda Buro yaitu eya Bwengye, neyeyambisa buri obwire ku teekateeka. Kyaba ky’obushangwa, kubaasa kwetaana n’okuteekateeka kubi n’okubiiha, okurikugira ngu iye.

Eky’amazima, eki nari okuteekateeka kubi kuruga aha “I” yoona eyo omu obwire oburikuhwaire neyenda Buro yaitu eya Bwengye. Okuteekateeka kubi kurimu amagana ga magara: okuteebereza, obuteesiga, amaganya mabi aha muntu ondiijo, obufura, obufura bw’ediini, obufura bw’eby’obusiima, obufura bw’abanywani nari obw’eka, obugwagwa, ebirooto, okuhweeza, ekiniga, amaranga, obufura, okwerarikirira, okubba, okushambana, obugaya, obutamiirwe, n’ebindi, n’ebindi, n’ebindi.

Buzima amaganya g’omu biteekateeko gari ganiingi ngu n’obu twaagira eka y’ekyoma n’endimi enkumi z’okugamba, titurikukibaasa kubara byona. Nk’emigumaho nari enshonga y’ebyo ebiragizirwe, nikyagwa omu mutwe gwitwe kwetaana n’okuteekateeka kubi.

Nkoku kitarikubaasa kubaaho okurugamu kutari kwiija kw’enshonga, nitwemeza munonga ngu hatarikubaasa kubaaho okuteekateeka ahabwa kwo wenka, ahabw’okuzaarwa kw’obuntu… Omukago hagati y’omuteekateeka n’okuteekateeka nigwetegyerezibwa; buri kuteekateeka kubi kuruga aha muteekateeka otari omwe.

Omu buri omwe ahariitwe hariyo abari kuteekateeka kubi nkoku hariyo okuteekateeka kw’omutindo ogwo. Okureeba ekibuuzo eki kuruga aha nguni erugaine ya “Abari Kuteekateeka n’Okuteekateeka”, nikiba ngu buri emwe aha “Ii” ezi turikwetikira omu biteekateeko byaitu buzima omuteekateeka otari omwe.

Titurikubaasa kukaanisa, omunda ya buri omwe ahariitwe hariyo abari kuteekateeka baingi; kwonka, buri omwe aha ba, nangwa n’obu bari kimwe aha bintu byoona, neebaasa kuba byoona omu obwire oburikuhwaire… Ab’ebishuba, abeesigaabo, abarikwenda okwetungura, abarikwehururiza, tibarikukira kwikiriza ebigambo bya “Obwingi bw’Abari Kuteekateeka” ahabw’okuba nibekunda munonga, nibeehurira “isi wa Tarzan” nari “nyina enyoni”…

Abantu ababiibo, barya kubaasa kwikiriza bata eky’okuba tibarikugiira omutwe gwa butuuro, ogw’ekitengo, ogutangaaza?… Kwonka, abo “Abamanyi boona” nibateekateeka ebirungi ahari boona n’okwambara ekingwa kya Aristipo kworeka obwengye n’obucureezi…

Ekiganiiro kya emyaka ekingi nikigamba ngu Aristipo, arikukunda kworeka obwengye n’obucureezi, akwata ekingwa ky’ekiragiro kihangaine kyijwiire obuhanga n’obusaasi; akakwata omugamba gw’eby’amagezi n’omukono gwe gw’obulyo n’agenda omu nguuto za Athens n’agenda omu nguuto za Athens… Nibagira ngu Socrates ku yamureebire n’iija, akayombeka n’eiraka riingi: “Ee Aristipo, obukuru bwawe nibwereka omu busaasi bw’ekingwa yawe!”.

Ogu atarikutuura obutoosha omu mbeera y’okutumura, okwetegyereza, arikuteekateeka ngu arikuteekateeka, neetaana n’okuteekateeka kwona kubi. Aha ruguru rw’eki, naagumya munonga amaani mabi ga “I Kubi”, omukuri w’okuteekateeka omu nshonga.

Obwingi obu turikwetaana n’okuteekateeka kubi, abahuuku turiba eirima ry’okukwatanisa “I” erikukigurira. Aha bukuru bw’okumanya, omuhanda gw’ekyama, omulimo gw’aha iguru, okwemera kwitu kutuura omuri “Ii” ezirikwenda okumanya, omulimo gw’aha iguru, ahabw’okuba tibarikumanya ngu obwomeezi bwabo omunda y’omu biteekateeko byaitu buri omu bwitima oburikureeba omuri okumanya n’omulimo.

Ezo “Ii Kubi” n’abatarikwenda kwemera nibetegyereza obwangu obw’okushoboorora omu bice by’omutwe obwaazirikirwe omu Buro yaitu eya Bwengye n’okugumya emiga omutwe mibi n’ebiihire. Twaikiriza okuteekateeka okwo, ezo “Ii Kubi” ezi omu obwire oburikuhwaire zirikurembeza Buro yaitu eya Bwengye, nituriba tutarikubaasa kwegambura omu migumaho yaazo.

Titurikutwara kwebwa ngu buri “I Kubi” “Eya-yeteekateeka” n’okushuba, eky’okuhwera: Eshooba. Buri obwire obu turikumanyisa okubura kw’amaani oburi haihi, obu omuntu orikwenda kwemera, okumanya, omulimo gw’aha iguru, obu arikufeerwa obukuru n’okuleka ebirungi byoona, nikyetegyerezibwa ngu ashubiirwe Iyo Kubi.

“I Kubi y’Obushambani” neyenda amaziba marungi n’okukora abaana kubi. “I Kubi y’Obufura” neshooba abantu abarikwenda n’okwonona okushemererwa kwabo. “I Kubi y’Amaranga” neshooba abakuratsi b’Omuhanda n’aba, nibeehurira abamanyi, nibazinda Omwegyesi waabo nari bamushuba…

Iyo Kubi neyenda okumanyisa ebyahwire, ebiri omu biteekateeko byaitu, ebyo ebi turikwenda, obumanzi bwaitu, n’ekushorora omukuru kw’ebyo byona, neyenda eky’okureebeka omu mushana gw’obushuba, ekirikugumya n’okwija okulema… Kwonka, omuntu obu akashuuruura “I” omu kukora, obu yeyegire kutuura omu mbeera y’okutumura, eshooba eryo nikyagwa kitarikubaasika…