Ndeto Ya Kwĩlĩĩkya

Ata ũmanyi ma sukulu, koleji na yunivasiti nĩmenda mũno ndĩsĩplĩnĩ na nĩtwĩĩkĩrĩĩa kũmũsoma ũvoo mũno mũsyĩ ũũ. Ĩla twĩthĩĩtwe twĩ kũsũkũlũnĩ, kolejinĩ, yunivasitinĩ, na ingĩ syĩ asilya twĩmanyĩĩtye nesa mũno ũndũ ndĩsĩplĩnĩ nĩsyĩkaa, mĩao, mĩtĩ, kũthũũma, na ingĩ na ingĩ. Ndĩsĩplĩnĩ nĩkyo kĩla kĩtaaĩtwe KWĨKŨŨNZA MŨYAA. Ũmanyi ma sukulu nĩmendete mũno kwĩkũũnzya mũyaa.

Nĩtũsomaaĩw’a kwĩkũũnza, kwaka ũndũ ngethĩĩ na ũndũ ũngĩ. Nĩtũsomaaĩw’a kwĩkũũnza mĩthemba ya mwĩĩ na nĩtũkwataa na twĩka mawĩa ma kwĩtheea nĩ kana twĩkũũnze. Nĩtũsomaaĩw’a KWĨKŨŨNZA mĩthemba ĩla ĩtũmĩaa kũvĩĩaa, mĩthemba ya kũtumya kũsoma, kũthĩ sukulu, kũthaitha, kũseka, kũseya aũmanyi, kũũvĩkya mĩao, na ingĩ na ingĩ.

Aũmanyi ala anene na ala ana kũsũkũlũnĩ nĩmethĩawa na ũeleelo mũthũku wa kana kwĩsĩlĩlĩa nĩtũtonya kwĩmanyĩsya vata wa kũtĩĩa ũndũ sukulu yĩ mũsyĩ, vata wa kũsoma, kũlũmany’a mwĩĩ twĩ ĩla twĩ na aũmanyi, kũthi nesa na ala twĩ nao kũsũkũlũnĩ, na ingĩ na ingĩ.

Kũna ala andũ nĩmethĩawa na ũeleelo mũthũku wa kana ĩla twĩsĩlĩlĩaa mũno, ĩla twĩthĩawa tũikwenda, nĩtwĩkaa na twĩkaa kwĩw’a, tũlĩ ũtheu, tũlĩ na ũsyĩndũ. Ndĩmendete kũkwata nĩ kana ĩla tũlũa na ũndũ, ĩla twĩsĩlĩlĩaa, ĩla tũikwenda, ĩla twĩthĩawa twĩ na ŨELEELO ũkuvu.

Kwĩthĩawa tũlũa na mũthemba wa kũnywa, ũsu nũkaitha kwa ĩvinda, ĩndĩ ĩla tũtaeleetye nesa kwa MĨIO YA ŨVOO, ũsu nũkanũng’a ĩtina ĩla twaaĩaa kũlinda na nĩtũkanywa vata wa mwaka ũmwe. Kwĩthĩawa tũũvĩkaa mũthemba wa ũkũũmi, kwa ĩvinda tũkaathĩwa tũlĩ ũtheu (o na kau kwa MĨIO YA ŨVOO tũthĩawa tũtũyĩĩthya ala ANDŨ A KŨLALA tũtonya kwonany’a ndoto syĩthĩĩtwe sya ŨKŨŨMI na nĩtũkaathuawa tũnũng’e na vinya mũno na mawĩa maitũ ma tene, nĩkũtũmya kĩeleelo kĩla tũtaeleetye nesa ũndũ ŨKŨŨMI nĩkyo kĩĩ.

Aingĩ nĩ ala mekwĩsĩlĩlĩa ŨSUNI, ala malũaa ngethĩĩ na ũsu, ala mekwĩsĩlĩlĩa ngethĩĩ na ũsu ĩla makũataa MAANDĨKO ma ũndũ, ĩndĩ ĩla mataeleetye nesa ũndũ ŨSUNI wĩkaa, nĩmathĩawa nĩmendaa mũno kũtathĩwa na ŨSUNI.

Aingĩ nĩ ala mekwĩsĩlĩlĩa ŨTHŨKU, ala mekwĩmanyĩsya kũmũsĩlĩlĩa, ĩndĩ ũsu wathiĩaa na kũtw’ĩĩa kwa mĩio ya ũvoo ĩla twĩthĩawa tũtanatũmya, o na kau wĩthĩwa wathiĩte kuma ũndũ wĩthĩĩtwe ũndũ maitũ, na kwa ũndũ ũla tũtĩĩtye, ũvoo ũsu nũkatũtia ũndũ tũendee kũthũkũma na tũthũkũma tũkĩĩte na ũthũku, ĩla tũtaaĩaa na mĩaka ya wĩa ũla ũtesĩĩ.

Aingĩ nĩ ala mekwĩsĩlĩlĩa ĨVŨTHĨ na mũthya nĩmethĩawa nĩmethĩwa nĩmekũmũthũma ĩndĩ ĩla mataeleetye nĩkyo kyĩthĩaa kĩkyĩ.

O ĩla kwĩthĩawa kwĩ VOO mĩao, o ĩla kwĩthĩawa kwĩ ũtheu, kũtũngaa kwa ũvoo, nĩkũtumaa ũvoo, MWANYO MŨKŨŨYU ndũtonya kwĩthĩwa kwĩ thĩna. Nĩtũmendaa ũtheu kũelewa ngewa syaitũ sya KŨELEWA kwa ŨVOO. Nĩtũmendaa kwa ŨTHŨKU kũtũma mbanga na kũvũnda ndũũ sya kĩela, nĩ kana twĩthĩwe tũlĩ ũtheu.

Twĩthĩaa twĩkwĩkaa kĩla KŨSĨLĨLĨA kĩla aũmanyi kũsũkũlũnĩ na asyai maitũ metwe nĩ kĩseo na kĩtonya kũtũmĩwa. Ndĩthee kũmanyĩsya na kũethĩa. Nĩtũmendaa kũelewa.

Ũthaithi w’onthe wa aũmanyi nĩwĩthĩaa wĩthĩĩtwe ũlaalĩĩtwe kwa kĩla mwana. Nĩmendete kũthaitha nĩ kana matuĩke ngethĩĩ na ĩvinda ya KŨELEWA. Ndĩthee kwĩthĩaa kwĩ ũsu twĩkwĩĩa kana nĩtwaĩle kwĩthĩwa kĩũsu kana kĩũsu, nĩ vata mũno nĩ kana aana mekwĩmanyĩsya kwĩthĩwa mekwĩkaa nĩ kana matonye kwĩmanyĩsya, kũsoma, kũelewa ũvoo w’onthe, indo sy’onthe ĩla andũ metwe nĩ kĩseo, sya vata, syĩ ũseo na kũte kwĩkwataa.

Andũ ndĩmendete kũkwata syĩĩsyĩ, me na ũvoo mũthũku, ũvoo mũthũku, ũvoo ũtesĩĩ kũsũanĩa, ũvoo ũtesĩĩ kũsũanĩa na kũethĩa.

Nĩ vata, nĩ ũthũku, nĩ vata mũno nĩ kana aana kuma ngya yĩla me mũnonĩ ĩla mekwĩaa kũlũma NYŨMBA ya ŨMANYI nĩkana matũmĩe ũtheu kwĩmanyĩsya syĩĩsyĩ, kũkũlya, kũelewa na kũte kũthĩwa mekwĩyũmbĩa na mbanga sya kũlũma.

Kwĩthĩawa aana nĩmewetwe kĩla maĩle na kĩla mataĩle kwĩkaa na matĩĩtwe kũELEWA na kwĩkaa, ĨLA ŨVOO ŨSU WĨ ĨĨ? NĨ MYAKA YĨLA ŨVOO WĨNAA? Kĩla kĩseoe nĩ kwĩthĩawa na maũmanyĩsyo, kwĩthĩwa twĩ na nguo nzeo, kwĩthĩawa na anyanya aingĩ ĩla tũte kwĩthĩwa na ũvoo?

Ũvoo nũtũngĩaa ĩla twĩthĩawa tũlĩ ũtheu kwĩmanyĩsya syĩĩsyĩ, kũelewa, kũkũlya kũte kwĩthĩwa na ũsũma wa kũlũmwa na kũte kwĩthĩwa na ndĩsĩplĩnĩ. Ala aana mekwĩsũmaa makiĩaa, matwĩkĩĩtwe ndĩsĩplĩnĩ nĩmatonye kwĩmanyĩsya. Nĩmatonya kwĩthĩwa na ũvoo.

Ũmũ nĩ kwĩ ala asyai na aũmanyi ala mendete kũona aana mekwĩkaa wĩa, matuĩka ndagĩtaĩ, maũĩa, nginyĩĩlia, wĩkĩa wa ĩvosinĩ, nĩkũeleewa matuĩka mekwĩkaa na ĩtina mekwathanwa na ituĩke MAKŨSINI YA KŨSYAA NA SYANA na nĩkũthi.

Ĩla aana matuĩka mendete kwĩkaa ũndũ mũvya, ũndũ ũngĩ, ĩla mew’aa vata wa kũthi kumaa, ĩla mekwĩkaa, ĩla mew’aa vata wa kũthi kumaa, mĩao, ũmĩĩlo ũla ũnini, ndĩsĩplĩnĩ, mĩĩsyĩ ũla ya tene, naingĩ, ĩtina asyai nĩmasindĩkaa nĩkana ala aana mekwĩkae.

ŨMANYI MŨNENE wĩmanyĩsyaa kwĩkaa ŨNDŨ NESA na ŨTHEU. ŨNDŨ NESA kũte ŨTHEU nĩ KĨKONGONYO. ŨTHEU kũte ŨNDŨ NESA nĩ KĨVUU KĨLA KĨKWENDA. ŨTHEU NA ŨNDŨ NESA tũmethĩaa tũlaalĩĩtwe nĩyo YĩLAI WA ŨMANYI MŨNENE.

AANA maĩle kwĩthĩwa mekwĩtĩĩa na ũtheu kwĩkwata syĩĩsyĩ, kũkũlya kũkwata nĩ ũsyao nĩkyo kĩla matonya kwĩkaa ũkwĩkwĩa. Aana na ala ana, asikalĩ na apolĩsi na kwa ngewa ala andũ ala maĩle kũthiĩwa matwĩkĩĩtwe ndĩsĩplĩnĩ nĩmatuĩkaa na ũthũku, matĩĩte ũndũ andũ mekaa, me na ũthũku.

NDĨSĨPLĨNĨ nĩkũthũmaa ANDŨ na kĩu kyĩthĩwa kyonekete kwĩ KĨLA KĨKWENDA na ŨMANYI. Nĩ ĩvinda ya ndĩsĩplĩnĩ na mĩao, ala andũ ma ĩvinda yĩĩ nĩmathũmĩte kũtĩĩa ANDŨ na mathĩwa me na ũthũku. Nĩ kana twĩthĩwe tũlĩ ũtheu nĩtũmendaa kwĩthĩwa tũtĩĩte andũ.

Kũsũkũlũnĩ, kolejinĩ na yunivasitinĩ, nĩtũsomaaaĩw’a kũtũmĩa MAKĨLYA ĨLA tũkũkaa ũvoo na ala aana matũmĩaa makĩlya nĩ kana matekwĩkĩwa na kũlũmwa, kũvũnywa ũkũ, kũvũnywa na mutĩ, kũvũnywa na ngewa naingĩ. Ĩndĩ nĩ kana matekwĩmanyĩsya kũELEWA ũndũ MAKĨLYA YA KŨELEWA.

Nĩ ũndũ wa ndĩsĩplĩnĩ mũsyaĩsya atũmĩaa makĩlya na kũtũmĩa vinya ũla ũkũmũaa ĩvinda mbingĩ kũte kũtũmĩwa. Vinya ũla ũkũmũaa nĩ ũndũ ũla ũthũku nĩvĩsĩ ũla ũkũmũaa nĩ ũndũ ũla ũthũku ũla ũthĩĩtwe nĩ MAKŨSĨNĨ. Twĩkaa kwĩĩa na tũnyw’aa na mawĩa monthe ma kũnywa nĩmawiakĩla mawĩa monthe ma kũnywa nĩ ma wĩthĩwa.

Kwĩthĩawa twĩmanyĩsya kũtũmĩa MAKĨLYA YA KŨELEWA tũtonya kũsĩla vinya. Kũte kwĩthĩwa kwĩ ũsu aũmanyi mamatwaa maũmanyĩsyo ũndũ MAKĨLYA YA KŨELEWA. Kĩla tũkalĩa MAKĨLYA nĩkũtũmĩa VINYA ŨKŨMŨAA. Nĩtũtonya kũsĩla vinya ũsu twĩkale MAKĨLYA, twĩte kwĩyũmĩa na ũndũ, na andũ, na ngewa.

Ĩla twĩyũmĩa na andũ, na indo, na ngewa twĩkũmĩlĩkaa syĩĩsyĩ na ĩtina twathũmaa VINYA na ũndũ ũthũku. NĨ ŨTHŨKU twĩmanyĩsya kana nĩtũmendaa kũsĩla VINYA ŨKŨMŨAA nĩ kana tũkanũke ŨVOO na kana VINYA ŨKŨMŨAA nĩ ŨSYAO, WĨTHEU nĩ ŨNDŨ wa ŨVOO, ũvoo wa KŨŨNYA ŨVOO.

Ĩla twĩmanyĩsya KŨTEE KŨMĨLĨKA SYĨĨSYĨ, ĩla twĩmanyĩsya kwĩkalya MAKĨLYA nĩkũndũ kũkũmũaa mĩio yakwa tũsĩla VINYA ŨKŨMŨAA ŨVOO nĩ kana twĩkũũnze. NĨ vata kwĩmanyĩsya kũnyuva MAKĨLYA kũnyuva ndoto ĩndĩ ala aana matĩĩwe ũndũ ũsu nĩkũtũmĩa aũmanyi matiĩtwe.

ĨLA twĩmanyĩsya kũtũmĩa MAKĨLYA, ndĩsĩplĩnĩ ithaaĩthya. Ĩla mekwĩsũmaa me kwendaa kũsoma na ala mekwĩsũmaa mekwendaa kũsoma na ala aĩle kũlũmanngy’a kũtekwĩthĩwa na ndĩsĩplĩnĩ.

NĨ ŨTHŨKU nĩ kana AŨMANYI melewa vata wa kũelewa ũndũ NESA ŨTHEU na ŨNDŨ ũTONYA kũtũmĩwa kwa MAKĨLYA YA KŨELEWA. MAKĨLYA YA KŨELEWA ĩtĩĩte ĩla itaĩtwe KŨKŨWA. Ĩla twĩKŨKŨWA na andũ, na indo, na ngewa, nĩtwĩsĩwa ũndũ tũtonya KŨELEWA.

Nĩtwaĩle kwĩmanyĩsya kũlĩa MAKĨLYA kũte KŨELEWA. ĨLA tũlĩa makĩlya kwa ũndũ kana mundũ na twĩkũmĩlĩkaa syĩĩsyĩ, ũvoo nĩ KŨELEWA na KWĨSŨMA kwa ŨVOO. Mwone nesa mundũ ũla ũkwataa. Nĩmethĩawa mekwĩsũmaa, na ingĩ, amanyĩaa syĩĩsyĩ, mathĩawa mekwĩkaa wĩa, metĩĩa na filimu, namundũ ũla wĩ filimunĩ.

AANA na ala ana maĩle kũlĩa makĩlya ĩla mekwĩkaa ũvoo kwa KŨTEE kwĩkũmĩlĩka nĩ kana matekwĩkaa KŨELEWA ŨVOO. Ĩla aana maĩle kwĩmanyĩsya syĩĩsyĩ ĩla mekwĩkaa ũvoo ĩla mekwĩkaa masaa mekwĩkaa na mwanya wa aũmanyi, kana ĩla mekũsoma kana ũndũ kana mathethaa na ala twĩthĩawa nao.

MAKĨLYA YĨLA YĨKALYĨWE NI MIMEO ĨTATŨ: Mundũ, Ũndũ, Kĩla ĩla, kĩla ũthũku makĩlya ya kwĩelewa. Ĩla tũtethĩaa tũlĩ na ũthũku wa KŨKŨA na andũ, indo, ngewa, ingĩ kũsĩla VINYA kũmũaa na Kũtuma kũnũng’a.

Mundũ ũla wendaa KŨŨNYA ŨVOO kwa MĨIO ya ĨŨLŨ, maĩle kũtanga na KŨŨNYA aa na yu. Ĩla ala aũmanyi makathĩaa na ũthũku wa KŨKŨA na andũ, indo, ngewa, ĩla mathĩaĩthyaa kwĩkũmĩlĩka syĩĩsyĩ ĩtina nĩmathĩaa makamũkĩa na mekwĩsũmaa.

Ndĩsĩplĩnĩ ĩmanyĩsyaa aũmanyi kũlĩa MAKĨLYA YA KŨELEWA. Ndĩsĩplĩnĩ nĩ ũkungu kwa ũvoo. Aana na ala ana maĩle kwĩmanyĩsya kwĩkaa makĩlya ya kũelewa kuma mĩsawa ya sukulu nĩ kana mathĩa kwĩkaa wĩa ĩtina wa sukulu matekwĩkaa ũthũku wa kwĩkũmĩlĩkaa syĩĩsyĩ.

Mũndũ ũla ũkwĩkũmĩlĩkaa syĩĩsyĩ ĩla mĩsyĩ ũsu, nĩkwĩyũmĩa ngethĩĩ na ũsu, mekaa ũsũmaa kũelewa nĩkana amĩĩye kana amũũae na athĩ kĩoko ĩndĩke nĩkana amĩĩye kana amũũae na athĩ kĩokonĩ. Mundũ ũsu ũtetĩĩwe ũndũ mũsyĩsyĩ, ũsu ũtete Kwĩyũmĩa na ũsu, ũsu ũtete Kwĩyũmĩa ũsu ũmanyĩtye kũlĩa MAKĨLYA YA KŨELEWA, ndatũmya kwĩyũmĩĩa.

Mawĩa monthe ala andũ maĩkaa ũkwĩkwĩa, ũkwĩyũmĩa na kwĩsũmaa. Nĩseo kwĩthĩawa kwĩ ala aana ala mekũmanyĩsya KŨŨNYA ŨVOO ngethĩĩ na andũ mekwĩka kũkũng’a.