Ĩvinda ya Ũkũlũ

Ũkũlũ mũnene ũambĩĩaa kĩmũia mĩongo ĩtatũ na ĩtano na ũthĩaa kĩmũia mĩongo ĩtano na ĩtandatũ.

Mũndũ mũkũlũ no mũĩkĩĩe kwĩsĩlĩlĩla mũsyĩ wake na kũeleelasya syana syake.

Kũũ kwĩ mũuo, mũndũ mũkũlũ o na o mũĩtũmĩa nĩ mũnene wa mũsyĩ. Mũndũ ũla ũtekwĩthĩĩsya mũsyĩ wake na mĩĩao yĩla wĩ mũika na ũkũlũ, ndakwĩthĩĩsya, na nĩ mũndũ ũkũsindĩkaa.

Ala mesĩ nĩkwĩthĩĩsya mũsyĩ na mĩĩao ĩla mekũkũlũ, nĩ andũ ma kwĩkĩĩwa tha.

Ngũĩ sya wĩtĩkĩla nĩsyendeee mũno na syendaa kũvũndĩlĩla mĩĩao mĩnene. Mũndũ nĩ kwendaa mũkate, nguo, na va kwĩsĩlĩla. Nĩ kwĩkwendaa kwĩthĩaa na mũkate, nyũmba yaku, nguo, sũti, na makoti ma kũikĩa mwĩĩ, ĩndĩ ndwendaa kũvũndĩlĩla mbia nĩ kana ũtũũe.

Tũtikũteteaa ũtonga kana ũthĩĩni, syĩndũ ii syĩĩlĩ syĩ na mathĩna.

Aingĩ nĩ ala mavĩndavĩndĩkaa ĩvungĩnĩ ya ũthĩĩni na vateo nĩ ala mavĩndavĩndĩkaa ĩvungĩnĩ ya ũtonga.

Nĩ kwĩkwendaa kwĩthĩaa na mĩĩao mĩnini, nĩ kũelewaa kwĩthĩaa na nyũmba nzeo na mĩũnda mĩseo, ũvũngũ ũtekwĩaa, kwĩonekana nesa na ũtokũaa nzaa. Ũu nĩ mũuo kwa mũndũ o na o.

Ũthĩĩni, nzaa, mawethĩ, na ũvũndũ ĩsyaĩle kwĩthĩawa nasyo nthĩnĩ o na ĩmwe yĩ kwĩyĩta nzaũ na ya ũthũnzĩĩsyo.

Silikalĩ ya andũ onthe ndĩĩko ĩthĩĩne ĩndĩ nĩtũkwendaa kũmbũlya. Ĩla kwĩ mũsyai ũmwe ũtekwĩthĩaa na mũkate, nguo, na va kwĩsĩlĩla, silikalĩ ya andũ onthe ĩtaĩle kwĩthĩaa nĩ nzĩa nzeo.

Anene ma mĩsyĩ nĩ kwĩkwendaa mekĩĩe kĩlĩko, mesĩ, ĩsyaĩle kũnyw’a ndĩĩwa, kũĩa mũno, kũlewa, kũnyanyasa, na ĩngĩ.

Mũndũ mũkũlũ o na o esĩ nesa nĩkenda yĩla syana syĩkaa kwĩka ta ũla ũsyĩĩka na ethĩawa vate mũuo, syekaa kwĩka kĩla kĩthĩĩne.

Nĩ ũĩvu mũno kwĩthĩaa mũndũ mũkũlũ e na atumia aingĩ na atũũe ũlevunĩ, mavenganonĩ, na ũkũndũilĩĩlĩkĩĩonĩ.

Mwĩĩ wanene wĩ mwĩũlũkĩlĩlo wa mũsyĩ woothe, na nĩ kwĩkwendaa ethĩawa nenda nzĩaanĩ ndeseo, ũkĩsaa mathĩna maingĩ kũũ nthĩ, ũkĩũlũla, na mawĩaa.

Ĩthe na nyina nĩ kwĩkwendaa mesĩle ũkũmw’ana wĩthĩawa katĩ wa amũme na atumia. Nĩ ũvu mũno syĩĩndĩ sya atumia kwĩsoma fizĩkĩ, kemĩsĩtĩ, alĩjevelĩ, na ĩngĩ. Ũvoo wa atumia nĩ wĩ ũkũmw’ene kũvĩtũkaa ũvoo wa amũme, syĩĩndũ ii syĩkĩĩaa ũkũmw’anĩ wa amũme ĩndĩ nĩ ndĩĩko ya vata na ĩthaataa kũla ala atumia masũanĩaa.

Nĩ kwĩkwendaa athũĩ na anyanya maĩle kũlw’a na ngoo yoothe kũendeea nesa na kũmbũlya ũvoo woothe wa syĩndĩ ila syĩ somo.

Mũtumia nĩ kwĩkwendaa esĩ kũsoma, kũandĩka, kũthaya kĩvĩndyo, kũũmba, kũteta, na o na kĩla kĩlaĩ ya mĩtũkĩ yĩĩlĩ ya atumia.

Mũtumia nĩ kwĩkwendaa avandĩwe kuma vandĩ ala mesĩ kũsomana nĩ kana amanye na ũtũmĩkĩ yĩla mũseo ũla ũmũkwĩthĩawa nasyo ta MAMA na mũka.

Nĩ ũĩvu mũno kwĩthĩĩsya ũvoo wa atumia na mawĩsĩ ma mũthya na ala matataa kwĩkĩwa nĩ amũme.

Nĩ kwĩkwendaa athũĩ na anyanya maĩle kũlũmany’a na asomi ala maĩle kwĩlũmany’a kũũ ndũkaanĩ, syĩnĩaanĩ, na yunĩwesĩtĩ nĩ kana mekĩĩthye atumia kĩla kĩlaĩ kĩla ĩsyaĩle kwĩthĩawa nasyo. Nĩ ũĩvu mũno kũtw’ĩa atumia ũtavulanĩ, kũmekĩa matambĩĩthye na mavengĩ mĩtaaĩnĩ ta mekĩĩthye nĩ andũ atumĩe.

Mũtumia nĩ kwĩkwendaa ethĩawa na kĩlaĩ kĩla kĩseo na mũndũ nĩ kwĩkwendaa ethĩawa nenda nzĩaanĩ kwĩthĩaa ta mũndũ.

Ĩla yĩthĩawa katĩ katĩ, ũsĩlĩlĩnĩsyĩ, nĩ syĩndũ syĩla syĩĩthĩaa nĩ ndeseo na syaĩle kũsinda.

Atũĩka ala mekĩĩaa kwĩsoma nesa mesĩ kũkũlũka na vate ũla ũketĩaa.

Kũũ kĩlã ĩsya, nĩ kwĩkwendaa atumia mekĩĩkaa mĩĩao mĩfĩĩfĩ, ũthũnzĩĩsyo wa mĩĩ, kũandĩka na mĩsĩĩvĩ, kũteta nguo, kũsoma ta ũtavulanĩ, na ĩngĩ na ĩngĩ.

Kwenda kwa mũtumia nĩ kũtũũaa mũsyĩnĩ, ĩndĩ nĩkenda kwĩthĩawa na mawethĩ nthĩnĩ wa ĩvinda yĩĩ ĩla tũtũũaa, mũtumia nĩkwendaa kwĩsĩaa nĩ kana akome na atũũe.

Ũla ũthũnzĩĩsyo mũseo na ũseĩsye, mũtumia ndwendaa kwĩsĩaa nza wa nyũmba nĩ kana atũũe. Kwĩsĩaa nza wa nyũmba nĩ mathĩna maingĩ.

Mũndũ ũla wĩnaĩthĩĩwa nĩ wambĩĩsye nzĩa ndeseo, na nĩ mũthũĩsye mũtumia kĩla kĩlaĩ kĩla ĩsyaĩle kwĩthĩawa nasyo, amũtũmaa kuma nyũmbanĩ na amũthũĩsya ngombo.

Mũtumia ũla wĩthĩĩwa ta mũndũ mũũme, na ũvoo wa mũndũ mũũme, ũkũvuta sigara na ũkasoma ngathĩtĩ, ũtekwĩkĩa nguo ũkũthĩa matu, na ũketũũaa kĩvetĩ, nĩ syĩndũ ila syĩkaa kwĩkĩwa nĩ amũme ala mateseaa kĩla kĩseo ya ĩvinda yĩĩ, na nĩ mathĩna ma silivizĩsyo ĩla yĩkũthĩaa.

Mũtumia ũla wĩthĩĩwa nĩ mũĩthĩa, ndakĩta ũla ũkũnyw’a ndawa sya kũlevya, mũtumia ũla wĩthĩĩwa ũkũshĩndaa mĩtũkĩnĩ, ũkũlewa, ũtekwenda kũnyũthya syana syake kĩvũũ kanĩ nĩ kana atathũnzĩĩka nĩ syĩndũ ndeseo syĩla syĩkaĩthĩĩkaa nthĩnĩ wa silivizĩsyo ndeseo.

Ĩvinda yĩĩ yĩthĩĩne ya kũtetheesya andũ onthe kũũ nthi yĩlĩ o na amũme na atumia ala mendeee nesa ũla mekwendeee kũlw’a na nzĩa yĩĩ ndeseo.

Ĩvinda yĩĩ yĩthĩĩne ya kũndũngaa silivizĩsyo mĩvũ na mũuo mũvũ kũũ nthĩnĩ.

Mũtumia nĩ mũsĩngĩ mũnene wa mũsyĩ na ethĩawa mũsĩngĩ ũũũ ndeseo, ũtĩĩle, na ũkũthĩĩa kĩla kĩlaĩ, mũuo wa kũtũũaa ũkethĩawa nĩ ndũlũ.

Mũndũ nĩ ũkũmw’ene na nĩ wĩ ũkũmw’ene na nĩwenda kwĩsoma ndakĩta, fizĩkĩ, kemĩsĩtĩ, ndũndũ, laũ, injinĩ, ndata na ĩngĩ.

Sekondarĩ ya ũtavulanĩ ya amũme ndĩĩko ya mathĩna ĩndĩ sekondarĩ ya ũtavulanĩ ya atumia na vate kwĩthĩawa na mathĩna, yĩthĩawa nĩ ĩndũ mũvũndũ.

Nĩ kũthaathaa kũmanya atumia ala makaĩthĩaa atumia, anyanya ala mekũtw’ĩa syana syoo mathũĩĩkĩkyaa ta amũme mĩtaĩnĩ ya mũsyĩ.

Ĩĩ ĩndũ ndĩĩsyĩkaa maũndũ ala matavulanĩkaa mũthonĩ wa andũ ĩndĩ yĩĩkĩaa mbao kũthĩa mathĩna ala mekũthĩwaa makĩĩthĩwa mawaĩthĩwaa.

Mũndũ, mũndũ ũla w’o, ndakwĩĩkĩĩthya matambĩĩthyo ma ũtavulanĩ ma atumia. Kwĩkwĩndeea kwĩthĩaa ta amũme, na ũvoo wa mũndũ kũsũanĩa kwĩthĩaa nĩ kũndũ mũthũu mũno kwa nĩ kana kwĩka ta ũu kwĩkĩthye kĩla andũ mekũthĩaatha.

Tũkwendaa mũtumia athĩĩne nyũmbanĩ, aĩthĩwe na kĩlaĩ kĩla kĩseo, ũthũnzĩĩsyo wake, na ũĩkĩĩe wake wa tene, na ũseĩ wake. Tũkwendaa kũthĩaa na nzĩa ii na tũndũngaa silivizĩsyo mĩvũ na mũuo mũvũ.

Athũĩ na anyanya maĩle kũmanya kũendeea na mawĩsĩ ala mĩvũ na ũĩ mũseo na wendo.

Syana sya amũme ti sya kwĩthĩwa na ndũmĩsyo syĩna masũanĩo na kwĩsoma mĩĩao kana kwĩthĩwa na ũsomi. Nĩ kwĩkwendaa amũme mamenye na vata wĩthĩĩwe nasyo na mekĩĩee nzĩaanĩ nzeo na ya wendo.

Mwĩũlũkĩlĩlo wa mũndũ mũkũlũ wĩ mũthũngĩmĩnĩ wa mũka, syana sya anĩnĩ na sya akũũ.

Mũndũ mũkũlũ ũla wĩthĩĩaa na vata munene, ũseĩ, ũtekwenda kũnyw’a, ũkwenda kũtheesya, na ũthũnzĩĩkĩte na ĩngĩ, etĩĩaa mũno nĩ mũsyĩ wake na andũ onthe.

Mũndũ mũkũlũ ũla ũtaaandĩkĩsya andũ na ũtavulũsyĩ, wĩkĩkaa ũthũku, na ũtekwenda andũ maekaa kwĩthĩawa na ũseo, nĩ kĩndũ kĩla kĩthaathaa kwa andũ onthe na ti kĩla kwĩthaathaa ũmũĩna ĩndĩ kĩkaa mawĩaa kwa andũ ma mũsyĩ na kĩkaa mawĩaa na ũlũlyĩ kũũ nthĩnĩ.

Nĩ kwĩkwendaa mũndũ mũkũlũ esĩ kũtũũaa ĩvinda yĩĩ nesa. Nĩkwĩkwendaa mũndũ mũkũlũ athĩĩne nĩkenda ũĩka wĩthĩĩwe wambĩĩlya.

Nĩ kĩndũ kĩthaataa kwenda kwĩka ĩvinda ya ũkũlũ ta yĩla wĩ mũika.

Kĩla ĩvinda ya ũtũũwo yĩ na ũthũnzĩĩsyo wayo, na nĩ wĩkwendaa ũmanye kũtũũaa nĩ kenda.

Mũndũ mũkũlũ nĩkwendaa kwĩsĩaa mũno yĩla ũĩka waĩthĩĩa ta njĩĩ ĩla yĩkaa ĩndũ yĩlendeea makũũ ma ũvu nĩ kana mawete vandũ matũũaa nĩ kana ũvinda waĩtaa ũsekwĩthĩa nthĩnĩ wa ũkũlũ ũla wĩtaaa, o ũu nĩkwendeea kwĩkwendaa mũndũ mũkũlũ akambĩĩa kwĩka na ũthũnzĩĩsyo.

Amũme aingĩ ala maĩkaa maĩkĩte mũtũkĩ wa syĩndũ syoo, na ĩla makakũlũka meekaa kwĩthĩawa nĩ athaataa, maseĩ, athĩĩni na makasindĩkaa.

Nĩ kĩndũ kĩthaataa kũmanya amũme aingĩ mekũĩka ta ala maĩkaa maĩkĩte na ũĩka matekwĩthĩaa methĩĩte ũthũnzĩĩsyoonĩ na ũĩka ũthĩĩte.

Ũmwe wa mawethĩ ala manene ma silivizĩsyo yĩĩ ĩla yĩkũthĩaa nĩ kũnywa ndawa sya kũlevya.

Ĩla wĩ mũika aingĩ meeanaa na kũnywa na ĩla makakũlũka matekwĩthĩĩsya mũsyĩ, matekwĩthĩĩsya mĩĩao, matekwĩthĩaa na ũsomi, matũũaa mavaanĩ mekĩĩaa ndawa sya kũlevya, amaseĩ, athaathaa, na athĩĩni.

Anene ma mĩsyĩ na ala masoma maĩle kwĩthĩaa mekĩĩte kĩlĩko kwa ala maĩka maĩkĩte kũmekĩa mamenye nzĩa nzeo nĩ kana meekĩthye nthĩ nzeo.