Nivo wa Uetu

Tũ tũ syĩ? Tũ kuma kwĩ? Tũthi kwĩ? Nĩkĩ tũũmĩĩte nthĩnĩ wa thayũ ũũ?, Nĩkĩ tũũmĩĩte?…

Kĩla mũndũ ũĩ ũndũ ũũ, “Nyama Ĩla Ĩkwĩĩsya Nĩ Ntaũ”, ĩla yĩtwaa mũndũ, ti ĩndĩ ndyĩ ũĩ, no ndyĩ ũĩ kana ndyĩ mũĩ… Ũndũ mũthũku vyũ nĩ ũndũ ũla tũĩthĩĩtwe nĩwo, tũtesĩ ntheeĩ ya mathĩna maitũ na o na ĩngĩ nĩtũkwĩsya nĩtũĩ maũndũ onthe…

Aka “Nyama Ĩla Yĩthĩawa Ĩtonya Kũelewa”, mũndũ ũla ũkwĩĩsya nĩ mũnene nthĩnĩ wa thayũ, mũtwae kĩsese kĩa Sahara, mũmũtĩĩe kũu kũmũtwĩa na mũmũlilikane kuma ndeeni… Maũndũ nĩmakakũneena; “Mũndũ Ũla Ũtonya Kũelewa” o na ethĩwa nũkwĩsya nĩ mũĩkũũ na akwĩsya nĩ mũndũ mũndũ mũũme, ĩla kwĩthĩwa nĩ mũteete mũno…

“Nyama Ĩla Ĩtonya Kũelewa” nĩ ĩndũ mũteete vyũ; ĩkwĩsya ĩtonya kwĩtethya na Kindergarten, Mĩka Ĩla Ĩtonya Kũatĩĩa nthĩnĩ wa Mbũtĩ, Mĩaka ya Mbee, Mĩaka ya Kelĩ, Ũsomi wa Vandĩ, Yunivasĩtĩ, Syĩndũ Nzeo sya Ĩthe, na ingĩ na ingĩ. Na ĩvinda yĩla ĩu, ĩtina wa masomo maingĩ na ngwatanĩo nzeo, mathĩna na mbesa, nĩtũĩ kana nthĩnĩ twĩthĩawa tũkĩnyamaa nũndũ wa kĩw’ũ kya nda na nthĩnĩ twĩthĩawa tũtanaa na tũthĩĩkĩe…

Nĩ kũsoma ũvoo wa nthĩ yonthe nĩ kana tũĩ kana twĩ andũ a tene na vandũ va kũendeea mbee, twĩthĩĩtwe tũthũku kũlũka tene… Ĩvinda yĩĩ ya ĩvinda ĩĩ na syĩndũ syayo nzeo, mbaĩ, ũkũndũ mũseo, syĩndũ nzeo nthĩ yonthe, ũthũku wa kũlala, ndawa sya kũlevya, kĩĩndũ, ũthũku mũnene, ũthũku mũnene, ndũsyĩ nĩsyĩthĩawa, na ingĩ na ingĩ, nĩ kĩsĩndĩ tũtonya kwĩlilikania; vai kĩtumi kĩnene kya kũkwĩĩa kana twĩthĩĩtwe twafika ĩvinda yĩla ya mũisyo ya kũendeea mbee…

Kũsũanĩa kana ĩvinda nĩ kũendeea mbee nĩ ũte nesa, ĩvinda yĩla yĩu “andũ ala mate na ũĩ mesilye” nĩmendeee kwĩthĩwa “Dogma ya Ũendeeo”… nthĩnĩ wa mbĩa sya mĩsoa sya “Mbĩa Nzaĩ” tũĩthĩĩtwe tũkĩkwata ũthũku mũseo, nthoni, mbaĩ, na ingĩ. Ĩndĩ ana-ĩvinda yĩĩ “Ala Mesiye Mũno” mendeee kwĩĩsya kana ũndũ ũsu wa mbaikũ nĩ ũndũ wa kelĩ, ũsũngũsũngũ ũla ũtana kũkwatana na “Ũendeeo wa Ĩvinda Yĩĩ” ala mekũneena mũno.

Kũlĩkĩa ũndũ ũla ũkwĩthĩwa wa kwendeesya nĩ ngwatanĩo ya mũndũ o mũndũ; andũ angĩ nĩmakaũka, angĩ nĩmateũkĩaa, ala maĩkũũ na ala angĩ nĩ athũku; kwĩthĩwa ũndũ nthĩnĩ wa thayũ… Mbũtĩ nĩ kũongelekanya kwa andũ; ũndũ ũla mũndũ ũĩ nĩ mbũtĩ, nĩ Serikalĩ, na ingĩ. Mbũtĩ nĩ kũongelekeka kwa mũndũ; ũalyũlũku wa mbũtĩ nĩ mũte mũĩkũũ, wa andũ, ethĩwa mũndũ, ethĩwa mũndũ o mũndũ, ndwaalyũlũka…

Vai mũndũ ũtonya kũkana kana kwĩthĩwa ndatĩ sya ũndũ; kwĩthĩwa andũ ma kĩũngano na ũkũndũ; wa ũsũvĩlĩ na mũũnda, na ingĩ na ingĩ. O ũguo no kwĩthĩwa ndatĩ sya kĩlasi kĩa kwĩthĩwa. Ũndũ ũla twĩthĩawa nthĩnĩ, nzeo kana tũthĩĩkĩe, athũku kana anesa, andũ a kũteĩĩa kana ala mateũteĩĩaa, atheu kana akũndũ, nĩ kũtetheesya nĩ ngwatanĩo sya thayũ…

Mũndũ mũkũndũ nũkatetheesya ĩvindanĩ yonthe syĩndũ, mĩsoa na o na mathĩna ma ũkũndũ ĩla akĩthĩawa nthĩnĩ… Mũndũ mũkaũ nũkatetheesya akaũ na akĩthĩawa ĩvindanĩ yonthe nthĩnĩ wa mabaa na tũnywĩĩo, ũu nĩ kwĩthĩwa… Nĩkĩ mũndũ mũsu wa mbesa nũkatetheesya, mũndũ mũĩsĩ mũĩkũũ? Mathĩna mengĩ, makũlũnga, mathĩna?

Ĩndĩ andũ ala maũmĩĩlwe, makĩnyamaa nũndũ wa kũthĩĩka, maenda kũalyũla, kũnyuva mbĩa ya ũvoo woo… Andũ athĩĩkĩe! Menda kũalyũla na matasĩ ũndũ, matamanyĩĩsya ũndũ; mĩka nthĩnĩ wa nzia ĩla ĩte na mũisyo. Ũndũ ũla wamwĩkĩie ĩtũlwa ũmũkwĩkaa ũmũnthĩ na ũkamwĩkaa mũsĩ… mendeee kũĩka mathĩna ala matene na matamanyĩsya masomo ma thayũ…

Syĩndũ syonthe syendeee kwĩkĩka nthĩnĩ wa thayũ wa mwene; mekũneena syĩndũ syĩĩla, mekũĩka syĩndũ syĩĩla, mekũnyamaa nũndũ wa syĩndũ syĩĩla… Kũĩkĩka kũu kũla kũnyamaa kwa mĩsoa, ũchekethe na mathĩna, kũkatw’ĩka ĩvindanĩ yĩla twĩthĩawa nthĩnĩ wĩthĩwa kĩveti kya Ũthũku, Ũkũng’ũĩ, Ũkũndũ, Ũkwĩmũ, Ĩkũũ, Ũlevyo, Kũtũũtũĩĩa, Kũlĩĩa syĩndũ mbingĩ, na ingĩ na ingĩ…

Kĩlasi kĩĩ kya ũseo? kana no kĩlasi kyĩĩ kya kwĩthĩwa? Ĩvindanĩ yĩla kĩlasi kya kwĩthĩwa kĩkatw’ĩka kũalyũka vyũ, kũkatw’ĩka kũendeea kũĩka mathĩna maitũ onthe, mĩsoa, mathĩna na mathĩna. Syĩndũ syonthe, ngwatanĩo syonthe, ila syendeee kũthi nthĩnĩ witu, nthĩnĩ wa ũndũ ũũ wa nthĩ, nĩ kũlilikania kwa ũndũ ũla twĩthĩawa nthĩnĩ.

Na ũlũngalu mũseo tũtonya kũkwĩsya ũseo kana “ĩla yĩ nthĩ ya nthĩ nĩ kũlilikania kwa ĩla yĩ nthĩnĩ”. Ĩvindanĩ yĩla mũndũ waalyũka nthĩnĩ na ũalyũlũku ũsu nĩ ũla ũseie vyũ, nthĩ ĩla, ngwatanĩo, thayũ, nĩsyalyaũka o ũmwe.

Nĩnĩlilikanie ĩvinda yĩĩ (Mwaka wa 1974), mbũtĩ ya andũ ala mamĩĩte ũkanga ũla ũte woo. Kũũ Mexico andũ asu mekũĩtw’a “ANDŨ ALA MATE NA NYŨMBA”. Nĩ andũ a mũsyĩ wa campestre Churubusco, mĩĩ kũthĩĩĩa nyũmba yakwa, nĩ kĩtumi kya ũndũ ũũ nĩ kana ntonye kũmasoma kũthĩĩĩa.

Kwĩthĩwa athĩĩkĩe kũtatw’ĩka kĩvĩndĩ, ĩndĩ ũndũ mũthũku ti ũsu, no kĩlasi kyoo kya kwĩthĩwa. Mũthenya ũmwe mendeee kũũng’ang’ana, mekaukĩaa, mendeee kũthũkaanĩsya, mekũtw’ĩka andũ a kũũa ana-kĩnyamu woo, mendeee kwĩthĩwa nthĩnĩ wa nyũmba nthũku ĩla vandũ va wendo kwĩthĩwa ũthũku.

Mbingĩ nĩsũanĩĩe kana ethĩwa mũndũ ũsu, ndwĩka nthĩnĩ wake ũthũku, ĩkũũ, ũkũndũ, kũkaũka, kũneena mathũku, ũthũku, kũĩsa mũĩkũũ, kũthũkaa, ũkwĩmũ, ũndũ ũkwĩthĩwa ũkwendeesya andũ angĩ, kũtũnganaa kũlilikania na Ngwatanĩo sya Ũsũanĩa wa Kĩĩvĩnda, ngwatanĩo syĩĩla nĩsyaĩthĩwa nzeo nũndũ wa kũalyũla ũsũvĩlĩ na kĩĩvĩnda…

Nĩ ũndũ ũsu wa kumũtĩĩa mũndũ ũsu, kũeka nyũmba nthũku… Ũu nĩ kana, ethĩwa twenda ũalyũlũku ũseie vyũ, ũndũ ũla wa mbee twĩthĩwa tũkwĩthĩwa tũtonya kũelewa nĩ kana mũndũ o mũndũ wĩthĩĩwa, (ethĩwa nĩ mũĩtu kana mũsya, mũalyu kana mũkũndũ, mũte mũĩ kana mũĩ mũno, na ingĩ), nĩ ũndũ ũla wĩ kĩlasi kĩĩ kya kwĩthĩwa.

Kĩlasi kĩĩ kya kwĩthĩwa? Nĩ mũsũanĩĩe ĩvinda yĩngĩ ũndũ ũsu? Kũtatw’ĩka kwenda kĩlasinĩ kingĩ ethĩwa tũtesĩ ũndũ ũla twĩthĩĩtwe.