Traduson Automátiku
Kuzé Ki Panse. Modi Ki Panse.
Na nos kaza i na skola, pais i profesôres ta dize-nu sénpri kuzé ki nu debe pensa, má nunka na vida es ka ta insina-nu KUMA KI NU DEVE PENSA.
Sabe kuzé ki nu debe pensa é txeu más fasil. Nos pais, profesôres, tutores, autores di livros, etc. etc. etc., kada un é un ditador a se manera, kada un ta kre ki nu pensa na ses ditadus, exijênsias, teorias, prikonseitus, etc.
Ditadoris di menti ta abonda sima erva daninha. Ezisti na tudu lugar un tendênsia perverse pa skraviza menti di otus, pa ingarafola-l, pa obriga-l a vive drentu di certas normas, prikonseitus, skolas, etc.
Milhares i milhons di DITADORES di menti nunka ka kre rispeita libertadi mental di ninhun. Si algén ka ta pensa sima es, es ta klasifika-l di perverse, renegadu, ignoranti, etc. etc. etc.
Tudu mundu ta kre skraviza tudu mundu, tudu mundu ta kre atxika libertadi intelektual di otus. Ninguém ka ta kre rispeita libertadi di pensamentu di otus. Kada un ta sinti djudiciosu, sabidu, maravilhoso, i ta kre, sima é natural, ki otus ta ser sima el, ki ta transforma-l na se mudelu, ki ta pensa sima el.
Es ta abusa dimas di menti. Obsérva komersiantis i se propaganda através di jornal, rádiu, televizon, etc. etc. etc. Propaganda komersial ta fazedu na forma ditatorial! Konpra sabon tal! Sapatus tal! Tantu pezus! Tantu dolaris! Konpra gósi mésmu! Inmediatamenti! Ka dexa pa manhan! Ten ki ser imediatamenti! etc. Só ta falta es fla ma si bu ka obedece, nu ta po-u na kadeia ô nu ta asassina-u.
Pai ta kre mete se fidju ses ideias a forsa i profesor di skola ta ralha, ta kastiga i ta po notis baixu si mininu ô menina ka ta aseita DITATORIALMENTI ideias di profesor.
Méiu humanidadi ta kre skraviza menti di otu méiu humanidadi. Kel tendênsia pa skraviza menti di otus ta rezulta a vista simplis óras ki nu ta studa pájina pretu di storia pretu.
Na tudu lugar dja ezisti i ezisti SANGUINÁRIAS DITADURAS empenhadu na skraviza povus. Sanguiários ditaduras ki ta dita kuzé ki jenti debe pensa. Desgrasadu kel ki tenta pensa livrementi: kel ta bai inevitávelmenti pa kampos di konsentrazon, pa Sibéria, pa kadeia, pa trabadjus forsadu, pa forka, pa fusilamentu, pa desteru, etc.
Nen PROFESORES i PROFESORAS, nen PAIS DI FAMILIA, nen livros ka ta kre insina KUMA KI NU DEVE PENSA.
A jenti ta gosta é obriga otus a pensa di akordu ku es ta kre ki debe ser i é klaru ki kada un na kel-li é un DITADOR a se manera, kada un ta kre ma el ki ten razon, kada un ta kre firmementi ki tudu otus debe pensa sima el, pamodi el é midjor di midjor.
Pais di familia, profesôres, patrôns, etc. etc. etc., ta ralha i ta volta pa ralha ku ses subordinadus.
É spantozu kel tendênsia horível di humanidadi pa falta rispetu ku otus, pa atxika menti di otus, pa ingarafola, tranka, skraviza, enkadeia pensamentu di otus.
Maridu ta kre mete se mudjer ses ideias na kabesa a forsa, se doutrina, se ideias, etc., i mudjer ta kre faze mésmu kuza. Txeu bes maridu i mudjer ta divorsia pa inkonpatibilidad di ideias. Konjugis ka ta kre konpreende nesesidadi di rispeita libertadi intelektual di otus.
Ninhun konjugi ka ten direitu di skraviza menti di otu konjugi. Kada un é di faktu dignu di rispetu. Kada un ten direitu di pensa sima el kre, di profesa se relijion, di pertensi pa partidu pulitiku ki el kre.
Mininus i mininas di skola ta obrigadu a pensa a forsa na tal i tal ideias, má es ka ta insinadu a maneja menti. Menti di mininus é terna, elastiku, dútil i di fidjus é dja duru, fixu, sima argila na un moldi, dja ka ta muda, dja ka pode muda. Menti di mininus i jovens é susetivel di txeu mudansas, pode muda.
Mininus i jovens pode insinado kuma PENSA. Fidjus é txeu difisil insina-s KUMA KI NU DEVE PENSA, pamodi es dja é sima es é i asi es ta móre. É mutu raru atxa na vida algun fidju interesadu na muda radicalmenti.
Menti di gentis ta moldadu desdi mininus. Kel-li é kuzé ki pais i profesôres di skola ta prefere faze. Es ta gosa ta da forma a menti di mininus i jovens. Menti metedu na un moldi é di faktu menti akondisionadu, menti skravu.
É nesesáriu ki PROFESORES i PROFESORAS di skola ta kebra grilhetis di menti. É urjenti ki profesôres ta sabe diriji menti di mininus pa libertadi verdadeiru pa es ka dexa skravizadu más. É indispensável ki profesôres ta insina alunos i alunas KUMA KI NU DEVE PENSA.
Profesôres debe konpreende nesesidadi di insina alunos i alunas kamindu di análizi, di meditason, di konprensôn. Ninhun pesoal konpreensivu debe aseita nunka na forma dogmatiku nada. É urjenti primeru investiga. Konpreende, inkeri antis di aseita.
Na otus palavras nu ta dize ma ka ten nesesidadi di aseita, má di investiga, analiza, medita i konpreende. Óras ki konprensôn é plenu, aseitason é diznesesáriu.
Di nada ka ta sirbi enxe nos kabesa di informason intelektual si óras ki nu sai di skola NU KA SABE PENSA i nu ta kontinua sima AUTOMATAS VIVENTI, sima mákinas, ta ripiti mésmu rutina di nos pais, avós i bisavós, etc. Ripiti sénpri mésmu kuza, vive vida di mákinas, di kaza pa eskritóriu i di eskritóriu pa kaza, kaza pa konverte na makinitas di faze mininus, kel ka é vive, i si pa kel-li nu ta studa, i pa kel-li nu ta bai pa skola i pa koléjiu i pa universidadi durantis des ô kinzi anus, midjor ta serba ka studa.
EL MAHATMA GHANDI foi un omi mutu singular. Txeu bes pastoris protestanti ta sentaba na se porta óras i óras interu ta luta pa konverte-l pa Kristianismu na se forma protestanti. Ghandi ka ta aseitaba insinamentu di pastoris, tanpouku ka ta rejeitaba-l, ta KONPREENDIBA-L, ta RISPEITABA-L, i é só kel-li. Txeu bes MAHATMA ta dizeba: “Ami é Brahman, Judeu, Kristianu, Maometanu, etc. etc. etc. EL MAHATMA ta konpreendeba ma tudu relijions é nesesáriu pamodi tudu ta konserva mésmu VALORIS ETERNUS.
Kel-li di aseita ô rejeita algun doutrina ô konxeitu ta revela falta di maturidadi mental. Óras ki nu ta rejeita ô nu ta aseita algun kuza, é pamodi nu ka konpreende-l. Undi ki ten KONPRENSÔN, aseitason ô rejeison ta sai sobrianu.
Menti ki ta kre, menti ki ka ta kre, menti ki ta dúvida é menti IGNORANTI. Kamindu di SABIDURIA ka ta konsisti na KRE ô na KA KRE ô na DÚVIDA. Kamindu di SABIDURIA ta konsisti na INQUIRI, analiza, medita i EXPERIMENTA.
VERDADI é kuzé ki dzenkonxedu di momentu en momentu. Verdadi ka ten nada a ver ku kuzé ki un ta kre ô ka ta dexa di kre, nen tanpouku ku setisizmu. VERDADI ka é keston di aseita algun kuza ô di rejeita-l. VERDADI é keston di EXPERIMENTA, VIVENXIA, KONPREENDE.
Tudu sforçu di PROFESORES debe, en ultima síntizi, leba alunos i alunas pa EXPERIÊNSIA di kel rial, di kel verdadeiru.
É URGENTI ki PROFESORES i PROFESORAS ta abandona kel tendênsia antikuadu i pernisiosu dirijidu sénpri pa MODELA menti PLÁSTIKU i DÚTIL di mininus. É absurdu ki pesoas ADULTU xeiu di prikonseitus, paixoes, prikonxeitus antikuadus, etc., ta atxika asi menti di mininus i di jovens, ta trata di mudela menti di akordu ku ses ideias rânsiu, tórpi, antikuadu.
Midjor é rispeita LIBERTADI INTELECTUAL di ALUNUS i ALUNAS, rispeita ses prontitud mental, ses espontaneidadi kriadora. Profesores i professoras ka ten direitu di ingarafola menti di alunos i alunas.
Fundamenta ka é DITA pa MENTI di alunos kuzé ki el debe pensa, má insina-l na forma konpletu, KUMA KI NU DEVE PENSA. A MENTI é instrumentu di KONXIMENTU i é nesesáriu ki PROFESORES i PROFESORAS ta insina ses alunos i alunas a maneja sabimentis kel instrumentu.