किदें चिंतचें. कशें चिंतचें.

आमच्या घरांत आनी शाळेत, घराचे मुखेली आनी शिक्षक सदांच कितें विचार करचें तें सांगता, पूण कशें विचार करचें तें कोणूच शिकोवंक ना.

कितें विचार करचें तें जाणून घेवप खूब सोपें आसा. आमचे आवय-बापाय, शिक्षक, मार्गदर्शक, पुस्तकांचे लेखक, हे सगळे आपापले तरेन तानाशाह आसात, तांकां सगळ्यांक जाय की आमी तांच्या हुकुमा प्रमाण, गरजे प्रमाण, सिद्धांता प्रमाण, पूर्वग्रह प्रमाण विचार करचे.

मनाचे तानाशाह तण वाडटा तशे खूब आसात. दुसऱ्याच्या मनाक गुलाम करपाची, बाटलींत घालून बंद करपाची, कांय थारावीक नेम, पूर्वग्रह, शाळा हांच्या भितर जियेवपाक लावपाची वायट प्रवृत्ती सगळी कडेन आसा.

लाखों आनी करोड़ों मनाचे तानाशाह कोणायच्या मनाचें स्वातंत्र्य मानूंक तयार नात. जर कोण तांच्या सारको विचार करिना जाल्यार, तो वायट, धर्मत्यागी, अजाण अशें म्हणटात.

सगळ्यांक सगळ्यांक गुलाम करपाक जाय, सगळ्यांक दुसऱ्यांचें बौध्दीक स्वातंत्र्य चेपून उडोवपाक जाय. कोणाकूच दुसऱ्यांच्या विचारांचें स्वातंत्र्य मानूंक नाका. दरेकल्याक दिसता की तो खूब बुध्दिमान, गिन्यानवान आनी अद्भुत आसा, आनी हे खातीर दुसऱ्यांनी ताचे सारकें जावचें, ताका आपलो आदर्श मानचो आनी ताचे सारको विचार करचो अशें ताका दिसता.

मनाचो खूब गैरवापर जाला. वेपारी लोकांक पळयात, आनी तांचो जाहिरात करपाचो प्रकार वर्तमान पत्रांत, रेडिओ, दूरदर्शनाचेर पळयात. वेपारी जाहिरात तानाशाही पद्दतीन जाता. अशे तरेन साबण घेयात! अशे बुट घेयात! इतले पैशे! इतले डॉलर! आतांच घेयात! लगेच घेयात! उदयां मेरेन थांबूं नाकात! तें लगेच जावंक जाय! फक्त इतलेंच म्हणूक बाकी आसा की जर तुमी आयकना जाल्यार तुमकां बंदखणींत उडयतले, वा मारून उडयतले.

बापूय आपल्या भुरग्यांक जबरदस्तीन आपले विचार घालपाक सोदता आनी शाळेंतलो शिक्षक रागान भरता, शिक्षा करता आनी कमी मार्क दिता जर चल्यान वा चलयेन शिक्षकाचे विचार तानाशाही पद्दतीन मान्य केले ना जाल्यार.

अर्दी मनशावळ दुसऱ्या अर्दी मनशावळीच्या मनाक गुलाम करपाक सोदता. दुसऱ्यांच्या मनाक गुलाम करपाची ही प्रवृत्ती उक्तीच दिसता जेन्ना आमी इतिहासाचें काळें पान वाचतात.

सगळ्या कडेन रगतान भरिल्ल्यो तानाशाही अस्तित्वांत आशिल्ल्यो आनी अजूनूय आसात, ज्यो लोकांक गुलाम करपाक सोदतात. रगतान भरिल्ल्यो तानाशाही ज्यो लोकांक कितें विचार करचें तें सांगतात. दुर्दैवी तो मनीस! जो स्वतंत्रपणान विचार करपाचो यत्न करता: तो मनीस अटळपणान एकाग्रता शिबिरांत, सायबेरियांत, बंदखणींत, सक्तीच्या कामाक, फांशीक, गोळ्यो मारून मारपाक, हद्दपारक वता.

शिक्षक आनी शिक्षिकां ना, घराचे मुखेली ना, पुस्तकां ना, कोणाकूच कशें विचार करचें तें शिकोवपाची इत्सा ना.

लोकांक दुसऱ्यांक तांकां जाय तशें विचार करपाक लायपाक खूब आवडटा आनी हातूंत दरेकलो आपापले तरेन तानाशाह आसा, दरेकल्याक दिसता तोच बरो आसा, दरेकल्याक खात्री आसा की सगळ्यांनी ताचे सारको विचार करचो, कारण तो सगळ्यांत बरो आसा.

घराचे मुखेली, शिक्षक, मालक, हे सगळे आपल्या अधीन आशिल्ल्या लोकांक रागवतात आनी परत परत रागवतात.

मनशावळ दुसऱ्यांचो अपमान करता, दुसऱ्यांचें मन चेपून उडयता, दुसऱ्यांच्या विचारांक पिंजऱ्यांत घालता, बंद करता, गुलाम करता, साखळ्यो घालता, ही भयंकर प्रवृत्ती खूब वायट आसा.

बायलो आपल्या घोवाक ताचे विचार जबरदस्तीन तकलेंत घालपाक सोदता, ताचें मत, ताचे विचार आनी घोव बायलेक तेंच करपाक सोदता. खूब वेळां घोव आनी बायल विचारां मेळना म्हणून घटस्फोट घेतात. तांकां दुसऱ्यांच्या बौध्दीक स्वातंत्र्याची गरज समजून घेवपाक जायना.

कोणाय घोवान दुसऱ्या घोवाच्या मनाक गुलाम करपाचो अधिकार ना. दरेकलो आदर दिवपाक योग्य आसा. दरेकल्याक तांकां जाय तसो विचार करपाचो, तांकां जाय तो धर्म पाळपाचो, तांकां जाय त्या राजकीय पक्षाचे सदस्य जावपाचो अधिकार आसा.

शाळेंतल्या चल्यांक आनी चलियांक जबरदस्तीन अशे आनी तशे विचार करपाक लायतात, पूण मनाक कशें वापरचें तें शिकोवंक ना. भुरग्यांचें मन कोमल, लवचीक आनी वांकडूंक तयार आसता आनी जाण्ट्यांचें मन कडक, थिर आसता, तें माती सारकें घट्ट जाल्ले आसता, तें बदलूंक शकना. भुरग्यांचें आनी तरणाट्यांचें मन खूब बदलूंक शकता.

भुरग्यांक आनी तरणाट्यांक कशें विचार करचें तें शिकोवंक शकता. जाण्ट्यांक कशें विचार करचें तें शिकोवप खूब कठीण कारण ते जशे आसात तशेच मरतात. जीवनांत कोणतरी जाण्टो मनीस पुराय तरेन बदलपाक सोदता असो मेळप खूब कठीण.

लोकांचें मन भुरगेपणा सावन आकार घेता. घराचे मुखेली आनी शिक्षक हेच करपाक सोदतात. तांकां भुरग्यांच्या आनी तरणाट्यांच्या मनाक आकार दिवपाक आवडटा. एका सांच्यांत घालिल्लें मन म्हळ्यार गुलाम मन.

शिक्षकांनी मनाचेर घालिल्ल्यो बेड्यां तोडप खूब गरजेचें आसा. शिक्षकांनी भुरग्यांच्या मनाक खऱ्या स्वातंत्र्या कडेन कशें व्हरचें तें शिकोवप खूब गरजेचें आसा, ताका लागून ते गुलाम जावचे न्हय. शिक्षकांनी विध्यार्थ्यांक कशें विचार करचें तें शिकोवप खूब गरजेचें आसा.

शिक्षकांनी विध्यार्थ्यांक विश्लेषण, मनन, आनी समजूतदारिकेचो मार्ग शिकोवपाची गरज समजून घेवंक जाय. समजूतदार मनीस कोणूच कोणतीच गजाल आंखो बंद करून मानून घेवंक फावना. मानून घेवचे पयलीं तपास करप खूब गरजेचें आसा. समजून घेवप, सोद घेवप आनी मागीर मानून घेवप.

दुसऱ्या उतरांनी सांगचें जाल्यार मानून घेवपाची गरज ना, पूण तपास करपाची, विश्लेषण करपाची, मनन करपाची आनी समजून घेवपाची गरज आसा. जेन्ना समजूतदारिकाय पुराय जाता, तेन्ना मानून घेवपाची गरज उरना.

शाळेंतल्यान भायर सरतकच जर आमी विचार करपाक शिकले ना जाल्यार तकलेंत गिन्यान भरून कितें फायदो? आनी आमी जशें चलतात तशे जियेवन, यंत्रा सारखे जियेवन, आमचे आवय बापाय, आजे आनी पणजे करताले तेंच करत बसल्यार कितें फायदो? सदांच तेंच तेंच करप, यंत्रा सारकें जियेवप, घरांतल्यान ऑफिसाक आनी ऑफिसांतल्यान घरा परत येवप, लग्न जावन भुरग्यांचें मशिन जावप, हें जिवीत न्हय, आनी जर हाचे खातीर आमी शिकता, आनी हाचे खातीर आमी शाळेंत, कॉलेजींत आनी विद्यापीठांत धा वा पंधरा वर्सां वता, ताचे परस शिकप खूब बरें.

महात्मा गांधी एक खूब वेगळो मनीस आशिल्लो. खूब वेळां प्रोटेस्टंट पाद्री ताच्या दारा कडेन ताका क्रिस्ती धर्म दिवपा खातीर बसताले. गांधीन पाद्र्यांचें शिक्षण मानून घेवंक ना, पूण ताणें तें न्हयकारलें ना, ताणें तें समजूतदारिकेन घेतलें, ताणें ताचो आदर केलो, आनी इतलेंच. खूब वेळां महात्मा म्हणटालो: “हांव ब्राह्मण, ज्यू, क्रिस्ती, मुसलमान, हे सगळे आसा”. महात्माक कळ्ळें की सगळे धर्म गरजेचें आसात कारण ते सगळे शाश्वत मूल्यां सांबाळटात.

कोणतेंच मत मानून घेवप वा न्हयकारप म्हळ्यार मनाची उणाय दाखयता. जेन्ना आमी कांय न्हयकारता वा मानून घेता, तेन्ना आमी तें समजून घेवंक शकना. जंय समजूतदारिकाय आसा, थंय मानून घेवपाची वा न्हयकारपाची गरज उरना.

जें मन मानता, जें मन मानिना, जें मन दुबाव घेता, तें मन अजाण आसा. गिन्यानाचो मार्ग मानपाचो वा न्हयकारपाचो वा दुबाव घेवपाचो न्हय. गिन्यानाचो मार्ग म्हळ्यार तपास करप, विश्लेषण करप, मनन करप आनी अनुभव घेवप.

सत्य म्हळ्यार दर एका क्षणाक अज्ञात. सत्याचो संबंद कोण कितें मानता वा मानिना हाचे कडेन ना, आनी संशयवादा कडेनूय ना. सत्य म्हळ्यार कांय मानून घेवपाची वा न्हयकारपाची गजाल न्हय. सत्य म्हळ्यार अनुभव घेवपाची, जियेवपाची, समजून घेवपाची गजाल आसा.

शिक्षकांचो सगळो यत्न विध्यार्थ्यांक खऱ्याचो अनुभव दिवपाक व्हरपाक जाय.

शिक्षकांनी भुरग्यांच्या मनाक आकार दिवपाची जुनी आनी वायट प्रवृत्ती सोडप खूब गरजेचें आसा. जाणीं खूब पूर्वग्रह बाळगल्यात, खूब वासना आसात, खूब जुने विचार आसात अशा जाण्ट्यांनी भुरग्यांच्या आनी तरणाट्यांच्या मनाक त्रास दिवप, तांकां तांच्या जुन्या, मंद आनी कालबाह्य विचारां प्रमाण मनाक आकार दिवपाचो यत्न करप हातूंत कितेंच अर्थ ना.

विध्यार्थ्यांच्या बौध्दीक स्वातंत्र्याचो आदर करप खूब बरें, तांच्या मनाचे तळमळेचो, तांचे निर्माण करपाचे स्वयंप्रेरणेचो आदर करप खूब बरें. शिक्षकांक विध्यार्थ्यांच्या मनाक पिंजऱ्यांत घालपाचो अधिकार ना.

विध्यार्थ्यांच्या मनाक कितें विचार करचें तें सांगप गरजेचें ना, पूण तांकां पुराय तरेन कशें विचार करचें तें शिकोवप गरजेचें आसा. मन म्हळ्यार गिन्यानाचें साधन आसा आनी शिक्षकांनी आपल्या विध्यार्थ्यांक हें साधन कशें वापरचें तें शिकोवप गरजेचें आसा.