Obukulu Obutuukirivu

Obukulu butandika ku myaka amakumi asatu mu etaano ne bukomekkereza ku myaka amakumi ataano mu mukaaga.

Omusajja omukulu alina okumanya okufuga ennyumba ye n’okuwabula abaana be.

Mu bulamu obwa bulijjo, omusajja omukulu y’aba mutwe gw’amaka. Omusajja atatekateeka maka ge na bbugumu lye mu buvubuka n’obukulu takikyateekateeka, mu butuufu aba mufubi.

Abo abagezaako okutondawo amaka n’obugagga mu bukadde, mu butuufu basaana okusaasirwa.

Obuntuntuze bw’omululu bugenda mu bukyamu ne bwagala okukuŋŋaanya obugagga obungi. Omuntu yeetaaga emmere, eky’okwambala n’ekiddukiro. Kyetaagisa okuba n’emmere, ennyumba yo, engoye, essuwaati, ebikko okubikka omubiri, naye teyeetaaga kukuŋŋaanya nsimbi nnyingi okusobola okuba omulamu.

Tetulwanirira bugagga wadde obwavu, enkomerero zombi zinenyezebwa.

Bangi beebulungula mu ttaka ly’obwavu era bangi nnyo beebulungula mu ttaka ly’obugagga.

Kyetaagisa okuba n’obugagga obutono, kwe kugamba, ennyumba ennungi n’ennimiro ennungi, ensibuko y’ebyenfuna entuukirivu, okuba nga bulijjo olabika bulungi era nga tolumwa njala. Kino kye kintu ekya bulijjo eri buli muntu.

Obwavu, enjala, endwadde n’obutamanya tebisaana kubaawo mu nsi yonna eyeeyita entondeke era enkuukulu.

Demokulasiya tenaba kubaawo naye twetaaga okugitondawo. Nga wakyaliwo omutuuze omu bwokka atalina mmere, kyambalo na kiddukiro, demokulasiya teyita ku kuba kirooto kirungi.

Abakulu b’amaka balina okuba abasaasira, abagezi, abatamwa mwenge, abalya butamiizi, abatamiivu, abanyigiriza, n’ebirala.

Buli musajja mukulu amanyi mu bumanyirivu bwe nti abaana bagezaako ekyokulabirako kye era nti singa ekyokulabirako ekyo kikyamu, kijja kuleeta engeri etali ntuufu eri abazzukulu be.

Kya busiru ddala omusajja omukulu okuba n’abakyala abangi n’abeera mu kutamiira, embaga, obwenzi, n’ebirala.

Omusajja omukulu alina obuvunaanyizibwa bw’amaka gonna era kyeyoleka bulungi nti singa agenda mu makubo amakyamu, ajja kuleeta obutabanguko bungi mu nsi, okutabukatabuka okusingawo, obulumi obusingawo.

Taata ne maama balina okutegeera enjawulo wakati w’abakazi n’abasajja. Kya busiru abaana abawala okusoma fiziki, kemisitry, aligebra, n’ebirala. Obwongo bw’omukyala bwa njawulo ku bw’omusajja, essomo ng’eryo lituukana nnyo n’abantu abasajja naye tebagasa era kabi eri obwongo bw’omukyala.

Kyetaagisa abazadde okukozesa amaanyi gaabwe gonna okukubiriza enkyukakyuka enkulu mu nteekateeka zonna ez’ebyemisomo.

Omukyala alina okuyiga okusoma, okuwandiika, okukuba piyaano, okuluka, okutunga era mu butuufu, buli kika kya mirimu gy’abakyala.

Omukyala alina okuteekebwateekebwa okuva mu masomero okukola omulimu ogw’ekitalo ogumugwanira ng’omukyala era ng’omuyonjo.

Kya busiru okwonona obwongo bw’abakyala n’okuyiga okuzitoowerera n’okukaluba okulimu essomo ly’abantu abasajja.

Kyetaagisa abazadde n’abasomesa mu masomero, mu matendekero ne mu yunivasite okufaayo okuzza omukyala mu bukazi obumugwanira. Kya busiru okusirikiza abakyala, okubawaliriza okutambula n’ebendera n’ebigoma mu nguudo z’ebibuga nga bali basajja.

Omukyala alina okuba omukyala era omusajja alina okuba omusajja.

Ekitundu wakati, obusiyazi, biva mu kwonooneka n’obumenyi bw’amateeka.

Abawala abeenyigira mu masomo amangi era amakalu bakaddiwa era tewali abawasa.

Mu bulamu obwa leero, kyangu eri abakyala okukola omulimu omumpi, okukuza obulungi, okukuba kompyuta, okukuba mukono, okuluka, okusomesa, n’ebirala, n’ebirala, n’ebirala.

Mu kiseera ekyo omukyala alina kuba ng’ali ku bulamu bw’omu maka, naye olw’obukambwe bw’emirembe gye tulimu, omukyala yeetaaga okukola okusobola okulya n’okuba omulamu.

Mu mbeera ey’ekika ekyo omukyala teyeetaaga kukola ebweru w’ennyumba okusobola okuba omulamu. Okukola ebweru w’ennyumba bukambwe obw’ekika ekibi ennyo.

Omusajja eyeeyonoona leero akoze entegeka ez’obulimba era aleetedde omukyala okulekaleka obukazi bwe, amuggye mu nnyumba ye era amufuule omuddu.

Omukyala afuuddwa “omukyala omusajja” ng’alina amagezi g’omusajja, anywa ssigala era asoma olupapula lw’amawulire, nga yeesaze engoye waggulu w’amaviivi oba ng’azannya canasta, ye muwawa omusajja eyeeyonoona mu biseera bino, ekizibu ky’embeera z’abantu.

Omukyala afuuddwa omukessi omujja, omusawo omukugu mu ssente ez’amaddagala, omukyala asinga mu mizannyo, omutamiivu, atali wa bulijjo eyeegaana okuyonsa abaana be okwewala okufiirwa obulungi bwe bwe bubonero obunnyonnyofu bw’embeera ey’obulimba.

Ekiseera kituuse okutegeka eggye erinunula ensi yonna n’abasajja n’abakazi abalina omwoyo omulungi abeetegefu ddala okulwana n’entegeka eyo ey’obulimba.

Ekiseera kituuse okutondawo mu nsi empula ey’omulembe omuggya, empula ey’omulembe omuggya.

Omukyala ye njazi enkulu ey’ennyumba era singa enjazi eno tegiweereddwa ngeri, ejjudde ensobi n’ebintu ebibuze, ebijja okuva mu bulamu bw’abantu zijja kuba katasitofi.

Omusajja wa njawulo, wa njawulo era olw’ensonga eyo ayinza okweggyako omugongo okusoma eddagala, fiziki, kemisitry, essomo ly’ekibalangulo, amateeka, injiniyaliya, esitulumiya, n’ebirala, n’ebirala, n’ebirala.

Ekkolero ly’amagye ery’abasajja ssi lya busiru, naye ekkolero ly’amagye ery’abakyala okuggyako okuba ery’obusiru, liraana okusekererwa.

Kyakukyayisa okulaba abagole ab’omu biseera eby’omu maaso, ba maama ab’omu biseera eby’omu maaso abaana okutambula ng’abasajja mu nguudo z’ekibuga.

Kino tekiraga bwangu bwa kulekaleka bukazi mu bantu abakazi naye era kissa akantu ku ssanyu nga kulaga okulekaleka bwangu bw’obusajja mu musajja.

Omusajja, omusajja owa ddala, omusajja nga musajja mu butuufu tayinza kukkiriza lamas okutambula n’abasajja abakyala abalina ekidongo. Obusungu bw’abasajja, endowooza y’omusajja, endowooza y’omusajja ewulira omuwawa ogwa ddala ku kika ky’ebirango ebyoleka okwononeka kw’abantu.

Twetaaga omukyala okudda mu nnyumba ye, mu bukazi bwe, mu bulungi bwe obwa bulijjo, mu butaliimu bwe obw’edda, ne mu bwangu bwe obwa ddala. Twetaaga okukomya entegeka eno yonna era tusimbe ku nsi empula empya n’ebyewandiike ebipya.

Abazadde n’abasomesa balina okumanya okukuza emirembe emipya n’amagezi n’okwagala okwa ddala.

Abaana abalenzi tebalina kufuna bubaka bwokka bwa magezi era bayige omulimu oba bafune diguli ey’ebyemikono. Kyetaagisa abalenzi okumanya amakulu g’obuvunaanyizibwa era bagende mu kkubo ery’obutuukirivu n’okwagala okumanyi.

Ku bibega by’omusajja omukulu kwe kuli obuvunaanyizibwa bw’omukyala, abaana abalenzi n’abawala.

Omusajja omukulu alina amakulu ag’amaanyi ag’obuvunaanyizibwa, omuyonjo, atalya butamiizi, ateefu, omulungi, n’ebirala, assibwamu ekitiibwa amaka ge n’abatuuze bonna.

Omusajja omukulu eyejjusa abantu n’obwenzi bwe, obwenzi, okutawaanyizibwa, obutali bwenkanya obwa buli ngeri, afuuka atannyamirwa abantu bonna era si yeesobya bubi naye era aswaza abantu be era aleeta obulumi n’obuzibu mu nsi yonna.

Kyetaagisa omusajja omukulu okumanya okubeerawo mu kiseera kye obutuufu. Kyangu omusajja omukulu okutegeera nti obuvubuka bwayita dda.

Kyasekererwa okwagala okuddamu mu bukulu ebizibu bye bimu n’ebyenyumiza by’obuvubuka.

Buli kiseera ky’obulamu kirina obulungi bwakyo, era olina okumanya okukibeeramu.

Omusajja omukulu alina okukola ennyo ng’obukadde tebunnatuuka era n’ekinnaggulo bw’akola mu ngeri etegerekeka ng’atwala ebikoola mu nnyumba ye nga ebbugumu terinnatuuka, bwe kityo omusajja omukulu alina okukola mu bwangu n’obwegendereza.

Abasajja abavubuka bangi boonona ebintu byabwe byonna eby’omuwendo, era bwe batuuka mu myaka egy’obukulu, basangibwa nga babi, batiisa, bakatugumbane, bafuubi.

Kya kusekererwa ddala okulaba abasajja abakulu bangi nga baddamu ebintu ebibi eby’obuvubuka nga tebamanyi nti kati batiisa era nti obuvubuka bwagenda.

Ekimu ku bizibu ebisinze obunene mu mpula eno egenda okufa kwe kutamiira omwenge.

Mu buvubuka bangi beenyigira mu kunywa era bwe batuuka mu myaka egy’obukulu tebatondawo maka, tebatondawo bbugumu, tebalina mulimu gubasasula, babeerawo mu bbaala okusaba omwenge, nga batiisa nnyo, batiisa, bakatugumbane.

Abakulu b’amaka n’abasomesa balina okussaayo omwoyo ogw’enjawulo eri abavubuka nga babawabula obutuufu n’ekigendererwa ekirungi eky’okukola ensi ennungi.