Migero Gy'Obwongo

Mu by’obulamu obwa bulijjo, buli muntu alina endowooza ye, engeri ye ey’okulowooza ey’edda oba entono, era nga teyeebikkulira bintu bipya; kino tekiyinza kukaayanirwa, tekiyinza kugaanyizibwa, tekiyinza kusumbuukululwa.

Obwongo bw’omuntu ow’amagezi bugonze, bwonoonese, era buli mu mbeera ya kikolwa kya kuddamu emabega.

Mu butuufu, okutegeera kw’abantu aba kati kufaanana ekizimbe ekikadde eky’ebyuma eky’olusa era ekitaliimu makulu, ekitalina busobozi ku lwako bwennyini okukola ekintu kyonna eky’obunnabbi obutuufu.

Mu bwongo temuli busobozi bukuguka, era buzibikiddwa mu mateeka amangi aganyigiriza era agatakyaliwo.

Buli omu alina endowooza ye n’amateeka aganyigiriza aga kye gwe akolera era n’agakolako obutayimirira.

Ekisinga okuba eky’akabi mu nsonga eno yonna kwe kuba nti obuwumbi bw’endowooza zilinga obuwumbi bw’amateeka amabi era agataliimu makulu.

Mu mbeera yonna abantu tebawulira nti bakyamu, buli mutwe gwokka era tewali kubuusabuusa nti mu bikuubagiro by’ebirowoozo bingi mulimu obuwongo bw’okubuzabuza n’obusirusiru obutagumiikirizika.

Naye endowooza entono ey’enkuyanja temanyi nnyo buzibu bw’okuzibikira mu bwongo mwe ziri.

Abantu bano ab’omulembe omupya abalina obwongo ng’ebiyenje balowooza ku lwabwe bokka ekisinga obulungi, beewaana nga ba nnaggagga, nga ba nnakyemalira, era balowooza nti balina endowooza enjiiivu nnyo.

Abataategeera abayivu be basinga okuzibuwalira, kubanga mu butuufu, nga twogera ku mulundi guno mu ngeri ya Sokaatesi, tugenda kugamba nti: “si kwe kulemwa kumanya byokka, naye era tebamanyi nti tebamanyi.”

Abalogo b’obwongo abanywevu ku mateeka ago ag’edda ag’emyaka egyayita bakolera mu ngeri ey’ekitalo olw’obuzibu bwabwe era bagaana mu ngeri ey’amaanyi okukkiriza ekintu kyonna ekitayinza kutuukagana na mateeka gaabwe ag’ebyuma.

Abagezigezi abayivu balowooza nti buli kintu kyonna ekiva mu ngeri gye bakolamu ennyigiriza eziggumidde kiba kya busiru ku buli mutendera. Bwe batyo abantu ababi abalina endowooza enzibu beekolera obulimba mu ngeri etaliimu musaayi.

Abalimba abalina amagezi mu kiseera kino beewaana nga balina amagezi, batunuulira n’omuyayu abo abalina obuvumu okwawukana n’amateeka gaabwe agalyeddwa obudde, ekisinga obubi ku byonna kwe kuba nti tebamanyi nnyo mazima ga butalentera bwabwe.

Obutaliimu bulungi bw’ebirowoozo bw’ebirowoozo ebyedda bungi nnyo okutuuka n’okukakasa ekyo ekikwata ku mazima, ku kyo ekitali ky’omutwe.

Abantu abalina okutegeera okunafu n’obutagumiikiriza tebaagala kutegeera nti okukoppa ekituufu kujjawo mu butabaawo bwa ego.

Mu ngeri etaliimu kubuusabuusa tekisoboka mu ngeri yonna okumanya butereevu amagezi g’obulamu n’okufa okutuusa lwe tubaakoze munda mwaffe obwongo obw’omunda.

Tekiriimu kabi okuddamu mu ssuula eno nti okumanya okusinga kw’Obuntu kwokka kwe kusobola okumanya amazima.

Obwongo obw’omunda busobola okukola n’ebyo byokka okumanya okwa Konessia Kw’Obuntu kye kireetawo.

Obwongo obw’obuntu, n’okukubaganya ebirowoozo kwabwo, tebusobola kumanya kintu kyonna ku kyo ekitasobola kukolwako.

Tumanyi dda nti endowooza z’ebigendererwa by’okukubaganya ebirowoozo zikolebwa n’ebyo ebyaweebwa obuteeteeyi bw’okutegeera okw’ebweru.

Abo abazibikiddwa mu ngeri gye bakolamu eby’obwongo n’amateeka aganyigiriza, bulijjo baleetawo obuzibu eri endowooza zino ez’empinduka.

Okusaanyawo EGO mu ngeri eya ddala era eya kamalirizo kyokka kwe kusobola okuzuukusa okumanya n’okuggulawo obwongo obw’omunda mu butuufu.

Kyokka, okuva bwe kiri nti ebiwandiiko bino eby’empinduka tebikoma mu magezi ag’omulembe, wadde mu magezi ag’okukubaganya ebirowoozo, ekikolwa ky’obuntu eky’ebirowoozo ebiyita emabega kireetawo obuzibu obw’amaanyi.

Abantu abo ababi abalina obwongo baagala okussa ennyanja munda mu ggiraasi, balowooza nti yunivasite esobola okufuga amagezi gonna ag’obutonde bwonna era nti amateeka gonna ag’obutonde bwonna galina okuwulira amateeka gaabwe ag’edda ag’omu yunivasite.

Tebamanya nnyo, abantu abatalina mutwe, abalaga amagezi, embeera embi gye balimu.

Ebiseera ebimu abantu ng’abo beeyoleka okumala akaseera bwe bajja mu nsi y’Obuwandisi, naye mangu bagwa nga emiro gy’omuliro, babula ku kifaananyi eky’obunafu bw’omwoyo, bamirwa obwongo era ne babula ku siteegi emirembe gyonna.

Obuntu obw’obwongo tebusobola kuyingira mu buziba obutuufu obw’OBUNTU, kyokka okukola kw’obuntu okw’obutegeevu kusobola okutwala abasirusiru ku nkomerero ey’engeri yonna ennungi naye nga si ya magezi.

Amaanyi ag’okuteekateeka endowooza ez’obulamu tegategeeza kukoppa ekituufu.

Omuzannyo ogukakkamu ogw’okukubaganya ebirowoozo, gujjuza omulowooza n’obuteeteeyi nga gufunza omunnya gw’embwa.

Ekikata ekirabika obulungi eky’endowooza kijjuza omulogo w’obwongo era kimuwa obwesige obutalina makulu okugaana buli kintu kyonna ekiwunya empewo y’ebitabo n’obukyeyi bwa yunivasite.

“Delirium tremens” ey’abatamiivu ab’omwenge erina obubonero obuteesobola kukyukibwa, naye ey’abo abatamiidde enjigiriza efunzebwa mu ngeri ennyangu n’amagezi.

Bwe tutuuka ku kitundu kino eky’essuula yaffe, tugenda kugamba nti mazima kizibu nnyo okumanya we bukomerera obwongo bw’abalogo era we butandikira obulalu.

Nga bwe tweyongera okuzibikira munda mu mateeka amabi era agedda ag’obwongo, kijja kuba kisingawo okuba ekitasoboka okukoppa ekyo ekitali ky’omutwe, ekyo ekitali kya budde, ekyo ekiri ekituufu.