Okuvvuunula kwa Kompyuta
Omutindo Gw'Obuntu
Tuli baffe ani? Tuva wa?, Tugenda wa?, Tuliwo lwa ki?, Lwaki tuliwo?…
Tewali kubuusabuusa nti “Ekiramu Eky’Obwongo” ekifulumye bubi omuntu, si kye kimanyi kyokka, wabula kimanyi nti tekimanyi… Ekisinga obubi embeera enzibu era etategeerekeka mwe tuli, tetumanyi kyaama kya bibonerezo byaffe byonna naye tukkiriza nti tumanyi byonna…
Twala “Ekinyonyi Eky’Omutwe”, omuntu omu ku abo abeesigama mu bulamu, wakati mu ddungu lya Sahara, muleke eyo ewala okuva ku kifo kyonna ekiramu era otunuulire okuva mu nnyanguyirizi ekyo kyonna ekigenda mu maaso… Ebikolwa byekka bye biryogerera; “Omuntu Omutegeevu” newankubadde yeesigama ku maanyi era alowooza nti musajja nnyo, mu mutima gwe alinga omunafu…
“Ekiramu Eky’Omutwe” kisirusiru ku kikumi ku kikumi; yeekka alowooza ebisinga obulungi; alowooza nti asobola okukola obulungi okuyita mu Kindergarten, Ennono z’Obuntu, Ebikulu, Ebiseera ebya Waggulu, Diguli, ettutumu eddungi lya taata, n’ebirala, n’ebirala, n’ebirala. Ky’ekibi, oluvannyuma lw’ennukuta nnyingi n’empisa ennungi, empapula n’ensimbi, tumanyi bulungi nti obulumi bwonna mu lubuto butunakuwaza era nti mu mutima gwaffe twongera okuba abatalina ssanyu era abanaku…
Kimala okusoma Ebyafaayo by’Ensi Yonna okumanya nti tuli bamu ku bamenyi b’amateeka ab’edda era nti mu kifo ky’okulongoosa tukyuse ne tuba ababi ennyo… Ekyasa kino ekya 20 n’ebiragalalagala byakyo byonna, entalo, obwamalaaya, obusodoma bwa nsi yonna, okukyamuka okw’omukwano, ebiragalaragala, omwenge, ettima erisukkiridde, obukyayi obusukkiridde, obunafu, n’ebirala, n’ebirala, n’ebirala, kye kyererezi kye tulina okwetunuuliramu; tewali nsonga nkulu okwenyumiriza olw’okutuuka ku mutendera ogwa waggulu ogw’enkulakulana…
Okulowooza nti ebbanga kitegeeza nkulaakulana si kya magezi, eky’ennaku “abatamanyi abamasamasa” beeyongera okubeera mu “Ttiini y’Enkyukakyuka”… Ku buli lupapula oluddugavu olw‘“Ebyafaayo Ebiddugavu” tusanga obutali buntu bwe bumu obw’entiisa, omululu, entalo, n’ebirala. Kyokka banno baffe “Abakugu Abakulaakulanye” bakyakkaanya nti ekyo ekikwata ku Ntalo kintu kyabiri, akabenje akabalawo akatalina kakwate na “Nkulaakulana ya Mulembe” yaabwe…
Kya mazima ekikulu ngeri omuntu gye yeeyisaamu; abantu abamu baliba batamiivu, abalala abalekeerawo omwenge, abo abeesigwa n’abalala abatatya nsonyi; buli kimu kiri mu bulamu… Ekkumi lye ggatte ly’abantu; ekyo omuntu ky’ali lye kkumi, ye Gavumenti, n’ebirala. Ekkumi bwe bugazi bw’omuntu; tekisoboka nkyukakyuka y’amakkumi, ey’amawanga, singa omuntu, singa buli muntu, takyuka…
Tewali n’omu ayinza okwegaana nti waliwo embeera z’ebyenfuna ez’enjawulo; waliwo abantu ab’omu kkanisa n’abayala; ab’obusuubuzi n’obulimi, n’ebirala, n’ebirala, n’ebirala. Era waliwo Embeera ez’Enjawulo ez’Obuntu. Ekyo kye tuli munda, eky’ekitalo oba eky’obunafu, eky’ekisa oba eky’omululu, eky’ettima oba eky’emirembe, eky’obwerongoofu oba eky’obwenzi, kisiikiriza embeera ez’enjawulo ez’obulamu…
Omuwenzi bulijjo asiikiriza ebifo, ebizibu era n’ennaku z’obwenzi mwe yeesanga… Omutamiivu bulijjo asiikiriza abatamiivu era yeesanga mu bbaala n’amayumba agagulibwa, ekyo kyeyoleka… Kiki omugagga omululu ky’anaasiikiriza? Bizibu bimeka, amakomera, ennaku?
Kyokka abantu abanakuwavu, abakooye okubonaabona, baagala okukyuka, okukyusa olupapula lw’ebyafaayo byabwe… Abantu abaavu! Baagala okukyuka era tebamanyi batya; tebamanyi ngeri; bali mu luguudo oluzibe… Ekyo ekyabatuukirako jjo kibatuukirako leero era kigenda kubatuukirako enkya; bulijjo baddamu ensobi ze zimu era tebayiga masomo ga bulamu wadde emizinga.
Ebintu byonna biddibwamu mu bulamu bwabwe bo; boogera ebintu bye bimu, bakola ebintu bye bimu, bennyamira ebintu bye bimu… Okuddibwamu kuno okukooya kw’emizannyo, emizannyo egy’ennaku, n’ebizibu, kugenda mu maaso nga tukutte munda ebyo ebitali bya kwetaagisa eby’obusungu, omululu, obwenzi, obuggya, amalala, obugayaavu, obululu, n’ebirala, n’ebirala, n’ebirala.
Mutindo gwaffe gwa mpisa ki?, oba okusinga obulungi: Mutindo gwaffe gwa Buntu ki? Nga Mutindo gwa Buntu tegunnakyuka mu bujjuvu, okuddibwamu kw’ebibonerezo byaffe byonna kugenda mu maaso, ebifo, ennaku, n’emikisa emibi… Ebintu byonna, embeera zonna, ezigenda mu maaso ebweru waffe, ku siteegi y’ensi eno, ziri kyererezi kyokka eky’ekyo kye tutambulira munda.
N’ensonga entuufu tusobola okugamba nti “ebweru kyererezi kya munda”. Omuntu bw’akyuka munda era enkyukakyuka ng’eyo ey’amaanyi, ebweru, embeera, obulamu, nabyo bikyuka.
Mbadde ntunuulira mu kiseera kino (Omwaka 1974), ekibiina ky’abantu abaayingira ettaka ly’omuntu omulala. Wano mu Mexico abantu ng’abo baweebwa erinnya eriwuniikiriza erya “BA PARAKAIDI”. Be baliraanwa b’ekifo ky’ebyalo ekiyitibwa Churubusco, bali kumpi nnyo n’ennyumba yange, ensonga eno y’ensonga lwaki mbasobodde okubayiga okumpi…
Okuba abaavu tekisobola kubeera musango, kyokka ekibi si kyo, wabula mu Mutindo gwabwe ogw’Obuntu… Buli lunaku balwanagana, batamiira, bawemulagana, bakyuka ne baba abatti abanno baabwe ab’ennaku, mazima batuula mu nju ez’obubi mwe mu kifo ky’okwagala okukyawa kwe kufuga…
Emirundi mingi ndowoozezza ku nti singa omuntu yenna ku abo, aggyawo okuva mu mutima gwe okukyawa, obusungu, obwenzi, okutamiira, obulimi, ettima, omululu, obulimba, obuggya, okwagala ennyo, amalala, n’ebirala, n’ebirala, n’ebirala, yandyagadde abantu abalala, yandyegattiddwa olw’Etteeka ly’Obumu obw’Emirowoozo n’abantu abalongooseddwa ennyo, ab’omwoyo; enkolagana empya ng’ezo zandyabaddewo olw’enkyukakyuka mu by’enfuna n’eby’obuwangwa…
Eyo yandibadde enkola eyandisobozesezza omuntu ng’oyo, okuleka “ggaagi”, “kiyigo” ekibi… Bwe kityo, singa twagala enkyukakyuka ey’amaanyi, ekyo ekisooka okutegeera kiri nti buli omu ku ffe (ka tube bazungu oba baddugavu, ba kyenvu oba ba kkoppa, abatamanyi oba abamasamasa, n’ebirala), ali mu “Mutindo ogw’Obuntu” oguli bwe gutyo.
Mutindo gwaffe ogw’Obuntu gwa ngeri ki? Mwabala mutoonyesezzaako omwoyo ku ekyo omulundi ogwo? Tekisoboka okuyita ku mutendera omulala singa tulemererwa okumanya embeera mwe tusangiddwa.