Omulabirizi n'Alabirwa

Kyangu okulaba era tekizibu kutegeera nti omuntu bw’atandika okweetegereza nga munene ng’alaba nti si omu wabula bangi, atandika okukolera ku ebyo byonna by’atisse munda.

Ebyo ebiyinza okulemesa omulimu gw’okweetegereza munda bye bino: Okulimba (okwerowooza ng’oli mukulu, okwerowooza nga Katonda), okwegulumiza (okukkiriza nti oliwo emirembe gyonna; okusinza ekintu kyonna ekikukyusaamu), obusungu (okwerowooza ng’omumanyi, okwetikka obuvunaanyizibwa, okwegulumiza, okwerowooza nti tolina musango, amalala ag’ebyomwoyo, omuntu atamanyi kulaba ndowooza ya mulala).

Bw’ogenda mu maaso n’endowooza etaliimu nti oli omu, nti olina obuntu obutaggwaawo, kiba kisingawo obuzibu okukolera ku ggwe. Oyo bulijjo ayeerowooza nga omu, tasobola kwawukana na bintu bye ebibi. Buli kirowoozo, engeri gy’owuliramu, okwegomba, okusanyuka, obusungu, okwagala, n’ebirala, abiraba ng’eby’enjawulo ebitali byangu okukyusa mu butonde bwe era ne yeekwasa abalala ng’agamba nti obunafu bwe bwamugwa mu nsa.

Oyo akkiriza enjigiriza y’obuntu obungi, ategeera ng’okwetegereza, buli kwegomba, ekirowoozo, ekikolwa, obusungu, n’ebirala, byonna bya buli muntu yenna. Omuddusi yenna ow’okweetegereza munda, akola nnyo munda era afuba okuggyawo ebyo byonna ebibi by’atisse munda.

Omuntu bw’atandika okwetegereza munda n’obunyiikivu, yeeyawulamu ebitundu bibiri: omwetegereza n’ekyetegerezebwa. Singa okwawukana okwo tekubaawo, kitegeeza tetujja kukola ku lw’okumanya obulungi. Tuyinza tutya okwetegereza singa tukola ensobi ey’obutayagala kwawukana wakati w’omwetegereza n’ekyetegerezebwa?

Singa okwawukana okwo tekubaawo, kirabika tetujja kukola ku lw’okumanya obulungi. Awatali kubuusabuusa, okwawukana okwo bwe kutabaho, tugenda mu maaso n’okwegattako buli kintu kyonna ekikolebwa obuntu obungi. Oyo yegattako buli kintu kyonna ekikolebwa obuntu obungi, bulijjo aba muko.

Omuntu atamanyi bulungi bw’ali ayinza atya okukyusa embeera? Omuntu atamanyi bulungi bw’ali ayinza atya okumanya embeera? Omuntu ayinza atya okwetegereza singa atasooka kwawukana mu mwetegereza n’ekyetegerezebwa?

Naye tewali n’omu ayinza okukyuka okutuusa ng’asobola okugamba: “Okwegomba kuno muntu munyama nteekeddwa okuggyawo”; “ekirowoozo kino eky’omululu muntu omulala antawaanya era nteekeddwa okumuggyawo”; “engeri eno gy’omuwuliramu ennuma omutima gwange muntu anyigiriza nteekeddwa okufuula enfuufu”; n’ebirala. Kyokka kino tekisoboka eri oyo atannayawukana mu mwetegereza n’ekyetegerezebwa.

Oyo atwala buli ngeri gy’ali ng’ey’omuntu omu yekka, omuntu n’abeera yeegatiddewo nnyo ku nsobi ze zonna, azigasse nnyo ku bwongo bwe, era ekyo kimulemesa okuziwukana n’obwongo bwe. Kirabika abantu ng’abo tebasobola kukyuka, bakaliriddwa okulemwa.