Molɔngɔ́ ya Bomoi

Biso banani? Towuti wapi?, Tokokende wapi?, Mpo na nini tozali na bomoi?, Mpo na nini tozali na bomoi?…

Na ntembe te, “Nyama ya mayele” ya mawa oyo babengi ye moto na libunga, ayebi kaka te, kasi kutu ayebi te ete ayebi te… Oyo eleki mabe ezali ezalela ya mpasi mpe ya kokamwa oyo tozali na yango, toyebi te sekele ya makama na biso nyonso kasi tozali na elikya ete toyebi makambo nyonso…

Mokumba “Mammifère ya mayele”, moto moko oyo na bomoi amimonisaka ete azali na bopusi, na kati ya esobe ya Sahara, tika ye kuna mosika na Oasis nyonso mpe talá uta na mpepo likolo makambo nyonso oyo ezali koleka… Makambo yango ekoloba yango moko; “Humanoïde ya mayele” atako amimonisaka makasi mpe amimona lokola mobali mpenza, na bozindo azali nde na bolɛmbu ya nsɔmɔ…

“Nyama ya mayele” azali zoba na nkama moko likoló ya nkama; akanisaka makambo ya malamu mpenza mpo na ye moko; andimaka ete akoki kosala makambo na lolenge ya kokamwa na nzela ya Jardin d’enfants, Babuku ya bondeko, Primaires, Secundaires, Baccalauréat, Université, lokumu malamu ya tata, mpe bongo na bongo, mpe bongo na bongo. Na mawa mpenza, nsima ya mikanda mingi boye mpe bizaleli malamu, batitre mpe mbongo, toyebi malamu ete mpasi nyonso ya estoma ekokómisa biso na mawa mpe ete na bozindo tozali kaka na esengo te mpe tozali bato ya mawa…

Esengeli kaka kotánga Lisitwale ya mokili mobimba mpo na koyeba ete tozali kaka bato mabe ya kala mpe ete na esika ya kobonga tokómi mabe koleka… Siekle oyo ya ntuku mibale na makambo na yango nyonso ya kokamwa, bitumba, bondumba, bosodomi ya mokili mobimba, kobeba ya nzoto na oyo etali kosangisa nzoto, drɔgɛ, masanga, nkɔ́nkɔ́tɔ́ oyo eleki ndelo, bizaleli mabe koleka, likambo ya nsɔmɔ, mpe bongo na bongo, mpe bongo na bongo, ezali talatala oyo tosengeli komitala na yango; ezali nde ntina moko ya ntina mpo na komikumisa ete tokómi na etape moko ya likoló ya bokoli…

Kokanisa ete ntango elingi koloba bokoli ezali likambo ya buzoba, na mawa mpenza “bazangi boyebi oyo bayekolá” bazali kokoba kokanga na “Dogme ya Evolution”… Na nkasa nyonso ya moindo ya “Lisitwale ya Moindo” tokuti ntango nyonso nkɔ́nkɔ́tɔ́ ya nsɔmɔ kaka moko, bilulela, bitumba, mpe bongo na bongo. Nzokande baninga na biso ya ntango oyo “Súper-civilisés” bandimi naino ete likambo ya Etumba ezali likambo ya mibale, likambo moko ya ntango mokuse oyo ezali na boyokani te na “Civilisation Moderne” na bango oyo ezali kosakolama mingi.

Ya solo, oyo ezali na ntina ezali lolenge moto na moto azali; bato mosusu bakozala molangi, basusu bakoboya masanga, bango bazali sembo mpe baoyo basusu bazali bato mabe; ezali na makambo nyonso na bomoi… Lisanga ezali bosangisi ya bato; oyo moto azali ezali lisanga, ezali Guvernema, mpe bongo na bongo. Lisanga ezali nde bonene ya moto; likoki ezali te ya mbongwana ya masanga, ya bato, soki moto, soki moto na moto, abongwani te…

Moto moko te akoki koboya ete biteni ya ndenge na ndenge ya bomoi ezali; ezali na bato ya eglize mpe ya ndako ya bondumba; ya mombongo mpe ya elanga, mpe bongo na bongo, mpe bongo na bongo. Ndenge moko mpe biteni ya ndenge na ndenge ya Kozala ezali. Oyo tozali na kati, kitoko to ya mabe, ya boboto to ya lokoso, ya mobulu to ya kimia, ya pɛto to ya mbindo, ebendaka makambo ya ndenge na ndenge ya bomoi…

Moto ya mbindo akobenda ntango nyonso bilili, makambo ya mawa mpe kutu makama ya bilulela ya mbindo oyo akokɔta na kati… Moto ya masanga akobenda bato ya masanga mpe akokɔta ntango nyonso na babilisi mpe na ndako ya masanga, yango ezali polele… Nini moto ya nyongo, moto ya moimi akobenda? Mikakatano boni, bolɔkɔ, makama boni?

Nzokande bato oyo bazali na nkanda, balɛmbi konyokwama, bazali na mposa ya kobongwana, kobalusa lokasa ya lisitwale na bango… Bato ya mawa! Balingi kobongwana kasi bayebi te ndenge nini; bayebi te ndenge ya kosala; bakɔti na nzela ya kokende te… Oyo ekómelaki bango lobi ezali kokómela bango lelo mpe ekokómela bango lobi; bazongelaka ntango nyonso mabunga kaka moko mpe bayekolaka te mateya ya bomoi to na masasi.

Biloko nyonso ezongelaka na bomoi na bango moko; balobaka makambo kaka moko, basalaka makambo kaka moko, bamilelalaka makambo kaka moko… Bozongeli oyo ya kolɛmbisa ya makambo ya mawa, masɛkɛ mpe makama, ekokoba ntango tozali komema na kati na biso biloko oyo tokolinga te ya Nkanda, Lokoso, Mbindo, Zuwa, Lolendo, Boboto, Bomelo, mpe bongo na bongo, mpe bongo na bongo.

Ezalela na biso ya bizaleli ezali nini?, to malamu koleka: Ezalela na biso ya Kozala ezali nini? Ntango Ezalela ya Kozala ebongwani te na ndenge ya makasi, bozongeli ya mawa na biso nyonso, bilili, makama mpe makama ekokoba… Biloko nyonso, makambo nyonso, oyo ezali koleka libanda na biso, likolo ya esite ya mokili oyo, ezali kaka elili ya oyo tozali komema na kati.

Na ntina ya sembo tokoki koloba na ndenge ya lokumu ete “oyo ezali libanda ezali elili ya oyo ezali na kati”. Ntango moto abongwani na kati mpe mbongwana wana ezali makasi, oyo ezali libanda, makambo, bomoi, ebongwani mpe.

Nazali kotala na ntango oyo (Mobu 1974), etuluku ya bato oyo bazwi esika ya moto mosusu. Awa na Mexique bato wana bazali kozwa titre ya kokamwa ya “PARACAIDISTAS”. Bazali bafandi ya kartye campestre Churubusco, bazali penepene mpenza na ndako na ngai, ntina oyo nasali mpo na koyekola bango penepene…

Kozala mobola ekoki kozala lisumu te, kasi likambo ya mabe ezali te na yango, kasi na Ezalela na bango ya Kozala… Mokolo na mokolo bazali kobunda bango na bango, bazali kolangwa masanga, bazali kofinga bango na bango, bazali kokóma babomi ya baninga na bango moko ya likama, bazali mpenza kofanda na bandako ya bosɔtɔ oyo na kati na yango na esika ya bolingo nkanda ezali koyangela…

Mbala mingi nakanisi ete soki moto nyonso ya bango, alongoli nkanda, nkanda, mbindo, kolangwa masanga, maloba mabe, nkɔ́nkɔ́tɔ́, moimi, lokuta, zuwa, bolingo ya moto moko, lolendo, mpe bongo na bongo, mpe bongo na bongo na kati na ye, akosepelisa bato mosusu, akosangana na nzela ya Mibeko ya Boyokani ya Mitungisi kaka na bato oyo babongisami malamu koleka, ya elimo koleka; boyokani ya sika wana ekoki kosalisa mpo na mbongwana ya mosolo mpe ya bomoi…

Yango nde ekozala ebongiseli oyo ekopesa moto wana nzela ya kotika “garaje”, “esika ya bosɔtɔ” ya mbindo… Yango wana, soki tolingi mpenza mbongwana ya makasi, likambo ya liboso oyo tosengeli kokanga ntina na yango ezali ete mokomoko na biso (ezala mpɛmbɛ́ to moindo, jaune to motane, zangi boyebi to moto oyo ayekolá, mpe bongo na bongo), azali na “Ezalela ya Kozala” ya lolenge boye to boye.

Ezalela na biso ya Kozala ezali nini? Bobungisá bino naino ntango mpo na kokanisa likoló na yango? Ekokoka te koleka na eteni mosusu soki toyebi te esika oyo tozali.