Nivo Ya Uuru

Tũ tũ? Tũ ikũa atĩa?, Tũ ithiĩ kũ?, Tũĩkũra kĩ?, Nĩkĩ tũĩkũra?…

Kũna ũũra atĩ “Nyũmba ya Ũũgĩ” ĩrĩa yĩtagwo mũndũ, ti ũũĩ tu, no o na ndaĩ ũũĩ atĩ ndarĩ ũũgĩ… Kĩndũ kĩrĩa kĩrĩ na thĩna mũno nĩ mũtaratara ũrĩa tũrĩ na mũtaratara mũthũũri mũno, tũĩmenya ndũma ya mathĩna maitũ na o na kũũrĩo tũrĩ na ũũra atĩ tũũĩ kĩrĩa gĩothe…

Ĩta “Nyũmba ya Kĩĩrũri”, mũndũ ũmwe wa acio matĩĩrĩire maũndũ ma gũtũũra, ithũri wa werũ ya Sahara, mwĩtĩkĩrĩe hau kũraihu wa Oasis na mũmĩthĩa kuuma ndeke ya ndĩĩru kĩrĩa gĩothe gĩkũrĩkĩĩra… Maũndũ nĩ mĩĩthĩĩkie kĩĩo; “Ũndũ wa Gĩĩĩti” o na angĩtĩĩrĩire nĩ mũthĩĩna na egũĩka nĩ mũndũ mũthaka, mũtĩĩra nĩ mũthĩĩna mũno…

“Nyũmba ya Kĩĩrũri” nĩ ĩgĩta gũthiĩ kĩrĩmo kĩmwe; egũĩka kĩrĩa kĩrĩ kĩega nake; egũĩka atĩ no ende mbere wega mũno kũgerera Kindergarten, Mabuku ma Ũndũ Ũũku, Mĩaka ya Ũkũũri, Maũndũ ma Katharũ, Bachillerato, Yunivasĩtĩ, Ngumo ĩrĩa nĩ njega ya baba, n.k., n.k., n.k. Nĩ ũũru, thutha wa marũa na mĩtaratara mĩega, tĩtĩrĩ na mbeũ, tũũĩ wega atĩ gĩtũmũ kĩna gĩa nda gĩtũĩĩrire na tũtikũra gũthiĩ na mbere tũrĩ andũ atarĩ na gĩkeno na matĩĩrĩire…

Ĩkũra Historia ya thĩ yothe nĩ ũũĩ atĩ tũtĩ ĩmwe na andũ a mũthĩĩra matakendekeka na ithenya rĩa gwĩtĩĩa twambĩĩrĩrie gũtĩa nginya… Mĩaka ĩrĩa ĩngĩ ya 20 na ũhoro wayo wa mĩtaratara, mbaara, ũũrĩthi, ũnyua wa thĩ yothe, kũũrũka kĩa gĩko, ndawa cia kũnyua, njuiki, kũnyita nginya, ũũru mũno, nginya, n.k., n.k., n.k., nĩ kĩĩrĩo kĩa kuona rũũri; gũtirĩ itharĩ rĩa ũthaka rĩa gũtĩa nginya tũgakinyĩra kĩgango kĩa gũthiĩ na mbere…

Gwĩciiria atĩ ihinda rĩĩmĩĩthĩĩĩa gũthiĩ na mbere nĩ gũtarĩ ma, nĩ ũũru “andũ ataarĩ na ũũgĩ arĩa mĩtaarĩrie” matĩĩĩthĩĩĩkie na “Mũtaratara wa Gũthondeka”… Mbũgũĩrĩ ya marũa marũũru ma “Historia Ĩrĩa Ĩrũũru” tũmĩona matharĩ mamwe ma ũũru, gũthĩĩa, mbaara, n.k. No andũ a thĩ ĩno a “Ũndũ Ũrĩa Ũtĩĩtie” matĩĩĩthĩĩĩkie atĩ ũndũ wa mbaara nĩ ũndũ wa keerĩ, kĩndũ kĩmwe kĩmwe gĩtakũrĩkĩĩra na ũndũ wao wa “Ũtĩĩtia Ũrĩa Ũrĩ na Ĩtĩĩa”.

Nĩ ma ũndũ ũrĩa ũthaka nĩ mũtaratara wa gĩĩkuũ wa mũndũ; andũ amwe nĩ arĩũki, arĩa angĩ nĩ mataarĩ andũ a njuiki, acio arĩa angĩ nĩ athĩĩĩkĩ, arĩa angĩ nĩ ataarĩ andũ, gũtirĩ ũndũ ũtariĩ… Mũingĩ nĩ gĩthimĩro kĩa andũ; kĩrĩa mũndũ arĩ nĩ mũingĩ, nĩ thĩna wa thĩ, n.k. Mũingĩ nĩ gũthiĩ mbere kwa mũndũ; gũtirĩ gũcenjia kwa mũingĩ, kwa andũ, angĩra mũndũ, angĩra mũndũ o na ũmwe, ndacenejia…

Gũtirĩ mũndũ ũngĩĩkĩrĩra atĩ gũtirĩ mĩtara ya gĩthĩna; kũrĩ andũ a kanitha na a nyũmba ya ũũrĩthi; ya gĩthĩda na ya werũ, n.k., n.k., n.k. O ũndũ ũmwe gũtirĩ Mĩtara ya Gĩkuũ. Kĩrĩa kĩrĩ gũthiĩ na mbere, gĩthĩĩna kana gĩtaathĩĩna, kĩtaanaa kana gĩtaagĩĩa, kĩũngũ kana kĩrĩa kĩgũĩte, kĩthaka kana kĩrĩa kĩũru, gĩtoĩĩa mĩtaratara mĩĩrũrũ ya gũtũũra…

Mũndũ ũrĩa ũthĩĩithĩĩa nĩ egũtoĩĩa nginya mĩtaratara, ndrama na nginya mathĩna ma ũũrĩthi ĩrĩa agaakũrĩkĩra… Mũndũ ũrĩa ũrĩũki nĩ egũtoĩĩa arĩũki na agaakũrĩkĩra nginya baa na kanitha, ũndũ ũcio nĩ mwerũ… Kĩ egũtoĩĩa mũndũ ũrĩa ũtĩĩtie, mũndũ ũrĩa ũgĩthĩĩthĩĩa? Ĩmwe mathĩna, njera, mathĩna?

No andũ arĩa arũũru, matĩĩrĩire nĩ thĩna, nĩ meenda kũcenjia, gũthiũra karũa ka historia yao… Andũ ataarĩ na mweeri! Meenda kũcenjia na matũũĩ atĩa; matiũĩ thĩĩna; matĩĩĩthĩĩkie na njĩra ĩtaagĩthĩĩĩthĩĩria… Kĩrĩa gĩkũrĩkĩĩire na magego nĩ kĩrakũrĩkĩra ũmũthĩ na gĩgakũrĩkĩra rũciũ; nĩ mamathĩĩĩthĩĩthĩĩa matharĩ mamwe na matiũĩ gĩthomo kĩa gũtũũra o na ndawa.

Maũndũ moothĩ matĩĩĩthĩĩthĩĩa gũtũũra kwaao; meera maũndũ mamwe, maakaga maũndũ mamwe, maraĩĩĩra maũndũ mamwe… Gũthiĩ na mbere kũna gĩa ndrama, kĩĩmbũ na mathĩna, gũgakũra na mbere rĩrĩa tũĩkũra gũthiĩ na mbere gũthiĩ na mbere ũndũ ũrĩa ũtaagĩenda wa ũũru, gũthĩĩa, ũũrĩthi, ũĩgũ, ũtĩa, kũũra, kũgũta, n.k., n.k., n.k.

Mũtaratara witũ wa gĩthĩna nĩ ũũ?, kana wega kwaria: Mũtaratara witũ wa Gũtũũra nĩ ũũ? Nginya Mũtaratara wa Gũtũũra ndũcenjie mũno, gũgakũra gũthiĩ na mbere kũna kwa mathĩna maitũ, mĩtaratara, mathĩna na maũndũ marũũru… Maũndũ moothĩ, mĩtaratara yothe, ĩrĩa ĩthiĩĩkĩa nja ya ithũĩ, thĩĩna wa thĩ, nĩ kĩĩrĩo tu kĩa kĩrĩa tũkũra gũthiĩ na mbere gũthiĩ na mbere.

Na itharĩ rĩrĩa rĩthaka tũnoona na ũtĩa atĩ “kĩrĩa kĩrĩ nja nĩ kĩĩrĩo kĩa kĩrĩa kĩrĩ gũthiĩ na mbere”. Rĩrĩa ũmwe acenjia gũthiĩ na mbere na ũcenjia ũcio nĩ mũno, kĩrĩa kĩrĩ nja, mĩtaratara, gũtũũra, ĩcenjia ũndũ ũmwe.

Nĩ ndĩĩĩĩthĩĩĩkie ĩno (Mũaka wa 1974), gĩkundi kĩa andũ arĩa maathiĩire werũ wa mũndũ ũngĩ. Gũkũ Mexico andũ acio nĩ metagwo “PARACAIDISTAS”. Nĩ andũ a mbĩĩrĩ ĩa campestre Churubusco, matĩĩrĩire nyũmba yakwa, mũtĩĩra ũcio nĩ gũthiĩ na mbere no ndĩĩĩthĩĩĩkie nĩ mũno…

Gũtĩgĩra ndũngata gũtirĩ thĩna, no ũndũ ũrĩa mũũru ndũrĩ hau, no gũtũũra kwaao kwa Gũtũũra… O mũthenya macokanĩĩa thĩna thĩna, marĩũaga, makanĩĩra mũndũ ũrĩa ũngĩ, meethaana itharĩ ma andũ arĩa angĩ a mathĩna, matũũra kĩĩo matũũrĩ ma mĩthemba, ĩrĩa ithenya rĩa wendo ũũru ũrĩ mĩtĩgũ…

Na mĩaka mĩingĩ nĩ ndeciiria atĩ angĩra mũndũ o na ũmwe wa andũ acio, athiire kuuma gũthiĩ na mbere gũthiĩ na mbere ũũru, ũũru, ũũrĩthi, ũrĩũki, ũnyua, ũũru, kũnyita, gũthĩĩa, gũgĩthĩĩthĩa, ũĩgũ, gũthĩĩa, wendo warĩa mwene, ũtĩa, n.k., n.k., n.k., angĩkeenda andũ arĩa angĩ, agaanĩĩra na Itheku ria Gĩthĩna na Andũ a Ĩhinda…

Thĩna ũcio nĩ njĩra ĩrĩa ĩngĩtĩkĩra mũndũ ũcio, gũthiĩ kuuma “ngari”, “nyũngũ” ĩrĩa ĩrĩ na gĩthĩna… O ũndũ ũmwe, angĩra tũkeende ũcenjia mũno, kĩrĩa kĩrĩa kĩĩthiĩire gũthiĩ na mbere nĩ atĩ ũmwe witũ (angĩra nĩ mwerũ kana mũĩrũ, mũhano kana mũcũũcũ, gĩtaangĩkana kana kĩĩĩthaarĩirie, n.k.), arĩ na “Mũtaratara wa Gũtũũra”.

Mũtaratara witũ wa Gũtũũra nĩ ũũ? Wee nĩ wĩĩtĩĩĩra rĩ? Gũtirĩ gũtĩĩkĩĩkĩra gũthiĩ kĩgango kĩngĩ angĩra tũtĩũĩ thĩna ũrĩa tũrĩ.