Bilsummaa

Hiikkan Bilisummaa hanga ammaatti ilmaan namaatiin hin hubatamne.

Yaada bilisummaa irratti, yeroo hundumaa haala dogoggoraa ta’een ka’ee, dogoggorri guddaan raawwatameera.

Dhuguma jecha tokkoof ni loolama, yaadni wallaalaa ni baafama, miidhaan gosa hundumaa ni raawwatama, dhiignis dirree lolaatti ni dhangala’a.

Jechi bilisummaa kan nama hawatuudha, hunduu ni jaallatu, haa ta’u malee, hubannoon dhugaa waa’ee isaa hin jiru, jecha kana irratti walitti bu’iinsi jira.

Namoota kudhan lama jecha bilisummaa haala walfakkaatuun hiikan argachuun hin danda’amu.

Jechi bilisummaa, haala kamiyyuu keessatti sababa qabeessummaa dhuunfaatiif kan hubatamu miti.

Namni hunduu yaada adda addaa jecha kana irratti qaba: yaada dhuunfaa namoota dhugaa qabatamaa hin qabne.

Gaaffiin bilisummaa yeroo ka’u, tokkoommina dhabuun, wal hin fakkaatuun, walitti bu’iinsi sammuu hundumaa keessatti jira.

Ani nan amana, Don Immanuel Kant, barreessaa Qeeqa Sababa Qulqulluu, fi Qeeqa Sababa Hojii, jecha kana hiika sirrii kennuuf yoomiyyuu hin xiinxalle.

Bilisummaa, jecha bareedaa, jecha miidhagaa: yakki meeqa maqaa isaatiin raawwatame!

Mormii malee, jechi bilisummaa ummata hedduu raajaan booji’eera; gaarreenii fi sululoonni, laggeenii fi galaanni dhiigaan halluu jijjiiraniiru jecha raaja kanaaf jecha.

Alaabaan meeqa, dhiigni meeqa, gootonni meeqa seenaa keessatti darban, yeroo hundumaa gaaffiin bilisummaa jireenya irratti dhiyaatetti.

Kan nama gaddisiisu, bilisummaa gatii ol’aanaa kanaan argameen booda, garbummaan nama hundumaa keessa jiraachuu itti fufa.

Namni kamtu bilisa? Eenyutu bilisummaa beekamaa argate? Meeqaatu of bilisa baase? Wayyo! Wayyo! Wayyo!

Dargaggeessi bilisummaa ni hawwa; yeroo baay’ee nyaata, uffataa fi kooluu qabaatee, bilisummaa barbaacha manaa baqachuun kan nama ajaa’ibsiisuudha.

Dargaggeessi manatti waan hundumaa qabu, jecha bilisummaatiin hawwatamee, mana isaa dhiisee baqachuun walitti hin bu’u. Qananii gosa hundumaa mana gammachuu keessatti argatee, waan qabu dhabee, lafa kana keessa imaluun gaddaan lixuun kan nama dinqisiisuudha.

Hiyyeessi, jiraataan jireenyaa, kadhataan, dhuguma manicha, dallaa sana dhiisee, jijjiirama wayyuu argachuuf yaaluun sirriidha; garuu mucaan gaariin, mucaan haadhaa, baqannaa barbaaduun, baqachuun, kan walitti hin buunee fi kan hin yaadamne dha; haa ta’u malee haalli kun akkasuma; jechi bilisummaa nama hawata, raajaan nama booji’a, namni kamiyyuu haala sirrii ta’een yoo isa hin hiikin illee.

Intalli bilisummaa barbaaduun, mana jijjiiruu hawwuun, mana abbaa irraa baqattee jireenya wayyuu jiraachuuf heerumuun, gartokkeen sirriidha, sababiin isaas isheen haadha ta’uuf mirga qabdi; haa ta’u malee, jireenya fuudhaa keessatti, bilisa akka hin taane ni argiti, abdii kutannaanis hidhaa garbummaa baachuu itti fufuu qabdi.

Hojjetaan, seera baay’eetti dadhabee, bilisa ta’uu barbaada, of danda’ee yoo argames, garuu jaalala isaatiifi dhiphina isaatiif garba ta’uu isaa itti fufa.

Dhuguma, yeroo hundumaa bilisummaaf yeroo qabsoofnu, injifannoo argannus gowwomfamuu keenya ni argina.

Dhiigni hedduun maqaa bilisummaatiin gatii malee dhangala’ee, haa ta’u malee, ofiifis ta’e warra kaaniif garba ta’uu itti fufna.

Namoonni jechoota isaan hin hubanneef ni loolu, galmeen jechootaa afaan irratti yoo isaan ibsan illee.

Bilisummaan waan of keessatti argachuun barbaachisaa dha. Namni kamiyyuu of keessaa alatti isa argachuu hin danda’u.

Qilleensa keessa gulufuun hima baayyee bahaa ta’ee hiikkaa dhugaa bilisummaa agarsiisa.

Namni kamiyyuu dhuguma bilisummaa hin hubatu hamma hubannoon isaa of keessatti, ana keessatti hidhameetti.

Ana kana, nama kiyya, ana eenyu akka ta’e hubachuun yeroo bilisummaa argachuuf dhuguma barbaadamu muddamaadha.

Haala kamiyyuu keessatti hidhaa garbummaa balleessuu hin dandeenyu utuu dhimma ana kanaa, waan anaaf ilaallatu kana hundumaa, anaaf, ana keessatti utuu hin hubatin.

Garbummaan maal irraa ijaaramama? Maaltu nu garboomsa? Guftaan kun maali? Kana hundumaatu argachuu qabnu.

Sooressoonnii fi hiyyeessonni, warri amantii qabaniifi warri hin qabne hundinuu hidhaa keessa jiru kan jedhamu yoo bilisa of seetan illee.

Hamma hubannoon, bu’uurri, waanti kabajamaafi miidhagaan keessa keenyatti argamu, of keessatti, ana keessatti, ana keessatti, fedhii fi soda kiyya keessatti, hawwii fi kaka’umsa kiyya keessatti, dhiphinaa fi hammeenya kiyya keessatti, hanqina sammuu kiyya keessatti hidhameetti, mana hidhaa keessa jirama.

Hiikkan bilisummaa guutumaan guutuutti kan hubatamu yeroo hidhaan mana hidhaa sammuu keenyaa balleeffametti qofa.

Hamma “ana” jiru hubannoon mana hidhaa keessa jiraata; mana hidhaa keessaa baqachuun kan danda’amu balleessaa Buudaa, ana balleessuun, daaraa, awwaara sammuutti jijjiiruun qofa.

Hubannoon bilisa ta’e, kan ana hin qabne, dhabama guutuu ana malee, hawwii malee, kaka’umsa malee, fedhii fi soda malee, dhugaa bilisummaa kallattiin ni hubata.

Yaadni kamiyyuu bilisummaa irratti bilisummaa miti. Ilaalchi bilisummaa irratti qabnu dhugaa irraa fagoo dha. Yaanni bilisummaa irratti ijaarru dhugaa bilisummaa wajjin waan tokko illee hin qabu.

Bilisummaan waan kallattiin hubachuu qabnuudha, kunis kan danda’amu sammuun du’uun, ana balleessuun, ana yeroo hundumaaf dhabamsiisuun qofa.

Akkuma garbootaatti yoo itti fufne bilisummaadhaan abjootuun faayidaa hin qabu.

Akka jiru keenyaatti of arguun, hidhaa garbummaa kana mana hidhaa keessa nu hambisuuf nu eegaa ilaaluun ni caala.

Of beeknee, waan keessa keenya jiru arginee, balbala bilisummaa dhugaa ni arganna.