Sadarkaa Jiraachuu

Eenyu nu? Eessaa dhufne?, Eessa deemna?, Maaliif jiraanna?, Maaliif jiraanna?…

“Bineensa Sammuu” hiyyeessa, kan dogoggoraan nama jedhamu, kan hin beekne qofa osoo hin taane, akka inni hin beekne iyyuu hin beeku… Hunda caalaa kan nama gaddisiisu haalli ulfaataa fi dinqisiisaa keessa jirru, iccitii balaa keenya hundaallee hin beeknu, garuu waan hunda akka beeknu amanna…

“Hoosiftuu Yaada Qabu”, nama jireenya keessatti dhiibbaa qaba jedhee of tuulu tokko gara giddu galaa gammoojjii Saahaaraatti geessi, achitti oosii kamiyyuu irraa fageessanii dhiisiitii waanti uumamu hunda xiyyaara irraa ilaali… Dhugaan ofumaa dubbata; “Nama-fakkeenya Sammuu” yoo cimaa of fakkeessee fi nama guddaa of se’eellee, hundee keessatti baay’ee dadhabaadha…

“Bineensi Yaada Qabu” dhibbeentaa dhibbaan gowwaadha; ofii isaatiif waan gaarii yaada; mana barumsaa daa’immanii, kitaabilee amala gaarii, sadarkaa tokkoffaa, sadarkaa lammaffaa, qophaa’ina yuunivarsiitii, maqaa gaarii abbaa, kkf., kkf. fayyadamuun akka ajaa’ibsiisaa ta’een of danda’uu danda’a jedhee yaada. Garuu, erga qubee hedduu fi amala gaarii, maqaa fi maallaqa booda, dhukkubbiin garaachaa kamiyyuu akka nu gaddisiisu, hundee keessatti immoo akka hin gammannetti fi hiyyeessaatti akka itti fufnu gaariitti beekna…

Osoo seenaa addunyaa dubbisee akka bara duriitti barbara ta’uu keenya, fooyya’uu mannaa immoo hammaataa ta’uu keenya beekuun ga’aadha… Jaarraan 20ffaan kun, bareedina isaa, waraana, sagaagalummaa, sodoomii addunyaa, manca’iinsa saalqunnamtii, qorichoota sammuu hadoochan, alkoolii, gara jabina daangaa hin qabne, jal’ina daangaa darbee, bineensummaa, kkf., kkf. wajjin, daawwitii keessa ilaaluu qabnuudha; kanaafuu sadarkaa guddaa guddinaa irra geenyee of tuuluuf sababa ulfaataa hin jiru…

Yeroon guddina jechuu yaaduun gowwummaadha, kan nama gaddisiisu “wallaaltoonni beektoonni” “Dogmaa Guddinaa” keessatti hidhamuu isaanii itti fufu… Fuula gurraacha “Seenaa Gurraachaa” keessatti yeroo hunda gara jabina suukanneessaa, sassata, waraanaa, kkf ni arganna. Haa ta’u malee, namoonni keenya kan yeroo ammaa “Baay’ee qaroomanii” waraanni kun waan lammaffaa, balaa darbaa kan “Qaroomina Ammayyaa” isaanii waliin walitti dhufeenya hin qabne ta’uu amanuu isaanii itti fufu.

Dhugumatti wanti barbaachisaa ta’e akkaataa itti namni kamiyyuu jiraatuudha; namoonni tokko tokko machooftuu, kan biroon immoo alkoolii hin dhugan, isaan sun amanamaa, kanneen immoo nama hin qaanfanne ta’u; jireenya keessatti waan hundaatu jira… Tuutni walitti qabama dhuunfaa dha; wanti dhuunfaan ta’e tuuta, mootummaadha, kkf. Tuutni kanaaf bal’ina dhuunfaati; jijjiirraan tuuta, ummata hin danda’amu, yoo dhuunfaan, namni kamiyyuu hin jijjiiramne ta’e…

Sadarkaan hawaasummaa adda addaa akka jiran eenyuyyuu hin mormuu danda’u; namootni mana amantaa fi sagaagalummaa, daldalaa fi qonnaa, kkf., kkf jiru. Akkasumas Sadarkaan Jiraachuu adda addaas ni jiru. Wanti keessatti taanu, kan bareedu ykn kan xiqqaatu, arjaa ykn doqna, humna qabu ykn kan tasgabbaa’u, qulqulluu ykn kan fedhii foonii qabu, haalota adda addaa jireenyaa harkisa…

Namni fedhii foonii qabu yeroo hunda mul’ata, diraamaa fi balaa sagaagalummaa isaan keessatti argamu harkisa… Namni machooftuu yeroo hunda machooftoota harkisa, yeroo hunda baarii fi kantinoota keessatti argama, kun ifaadha… Kaanatuu fi ofittoo maal harkisa? Rakkoo, mana hidhaa, balaa meeqa?

Haa ta’u malee, namoonni gaddisiisoo fi dhiphatanii jiran, jijjiiramuu, fuula seenaa isaanii jijjiiruu barbaadu… Yaa namoota hiyyeessaa! Jijjiiramuu barbaadu garuu akkamitti akka jijjiiraman hin beekan; adeemsa hin beekan; daandii cufaa keessa jiru… Wanti kaleessa isaanitti dhaga’ame har’as isaanitti dhaga’ama, borus isaanitti dhaga’ama; dogoggora walfakkaataa yeroo hunda irra deebi’u, barumsawwan jireenyaa ykn gumaataa hin baratan.

Wantootni hundinuu jireenya isaanii keessatti ni irra deebi’u; waanuma tokko dubbatu, waanuma tokko hojjetu, waanuma tokkoo gaddisiifatu… Irra deebi’iin diraamaa, kooomediinii fi balaa kanaa yeroo hunda itti fufa hanga keessa keenyatti elementoota hin barbaachifne aarii, sassata, fedhii foonii, hinaaffaa, boona, dhibaa’ummaa, quufaa, kkf., kkf. fe’anitti…

Sadarkaan amalaa keenya maal fakkaata?, ykn caalaatti: Sadarkaan Jiraachuu keenya maal fakkaata? Hanga Sadarkaan Jiraachuu keenyaa hundee irraa jijjiiramutti, irra deebi’iin hiyyummaa, mul’ata, balaa fi miidhaa keenya hundaallee itti fufa… Wantootni hundinuu, haaloonni hundinuu, kan nu irraa alatti, agarsiisa addunyaa kanaa keessatti uumaman, calaqqee wanta keessatti fe’annee qofaadha.

Sababa qabeessa ta’een “kan alaa calaqqee kan keessaati” jechuu dandeenya. Yeroo namni keessatti jijjiiramu fi jijjiiramni sun hundee irraa yoo ta’e, kan alaa, haalli, jireenyi, ni jijjiirama.

Yeroo kana keessa (Bara 1974), garee namoota lafa nama biraa seenanii ilaalaa tureera. As Meeksikootti namoonni akkasii maqaa dinqisiisaa “PARACAIDISTAS” jedhamuun beekamu. Nachiinisii Campestre Churubusco ollaa dha, mana koo irraa baay’ee dhihoo waan ta’aniif, dhiheenyatti isaan qorachuu danda’eera…

Hiyyeessa ta’uun yoomiyyuu yakka ta’uu hin danda’u, garuu wanti ulfaataa ta’e kana keessa hin jiru, sadarkaa Jiraachuu isaanii keessa jira… Guyyaa guyyaadhaan wal lolu, machaa’u, wal arrabsu, ajjeechaa hiriyoota isaanii balaa keessaa ta’u, dhugumaan godoo xuraawaa jaalala mannaa jibbi jiraatu keessa jiraatu…

Yeroo baay’ee namni isaanii kamiyyuu jibba, aarii, fedhii foonii, machii, hamaa dubbachuu, gara jabina, ofittumma, maqaa balleessuu, hinaaffaa, jaalala ofii, boona, kkf., kkf. keessa isaa yoo balleesse, nama biraatti akka tolu, seera wal fakkaatummaa sammuu qabuun namoota fooyya’oo, hafuura qabeessa ta’an wajjin walitti dhufeenya akka uumu, hariiroonni haaraan kun jijjiirama dinagdee fi hawaasummaaf murteessaa akka ta’u yaadeera…

Sun sirna nama sana “godoo”, “mana xurii” xuraawaa dhiisuu isa dandeessisuudha… Kanaafuu, yoo dhugumaan jijjiirama hundee irraa barbaanne, wanti jalqaba hubachuu qabnu, tokkoon tokkoon keenya (kan adii ykn gurraacha, keelloo ykn kan magariisa, wallaalaa ykn beekaa, kkf.), “Sadarkaa Jiraachuu” kanaa ykn sanaa keessa akka jiruudha.

Sadarkaan Jiraachuu keenya maal fakkaata? Yeroo tokko waa’ee kanaa yaaddanii beektuu? Haala keessa jirru yoo hin beekne sadarkaa biraatti ce’uun hin danda’amu.