እምሮ

ሰብ ርድኢት ምስ ኣእምሮ ወይ ኣእምሮኣዊ ብቕዓት የደናግሩ፣ ነቲ ኣዝዩ ምሁር ወይ ኣእምሮኣዊ ብቕዓት ዘለዎ ሰብ ከኣ ኣዝዩ ንቑሕ ኢሎም ይገልጽዎ።

ንሕና ኣብ ሰብ ዘሎ ንቕሓት ካብ ዝኾነ ይኹን ጥርጥር ወጻኢን ንኸይንጋገ ኸኣ ፍጹም ፍሉይ ዓይነት ውሽጣዊ ኣፍልጦ ምስትብሃል እዩ፣ እዚ ኸኣ ካብ ዝኾነ ኣእምሮኣዊ ንጥፈታት ፈጽሙ ዝተፈልየ እዩ።

ብቕዓት ንቕሓት ንርእስና ንኽንፈልጥ የኽእለና።

ንቕሓት ካበይ ከም ዝመጸ፣ ኣበይ ከም ዘሎ፣ ብሓቂ እንታይ ከም ዝፈልጥ፣ ብርግጽ እንታይ ከም ዘይፈልጥ ምሉእ ፍልጠት ይህበና።

ኣብዮታዊ ስነ-ኣእምሮ እቲ ሰብ ባዕሉ ጥራይ ንርእሱ ክፈልጥ ከም ዝኽእል ይምህር።

ኣብ ዝተወሰነ እዋን ንቑሓት እንተ ዄንና ወይ ዘይኄንና ንሕና ጥራይ ኢና ክንፈልጥ እንኽእል።

ሰብ ባዕሉ ጥራይ ብዛዕባ ንቕሓቱ ክፈልጥን እዚ ኸኣ ኣብ ዝተወሰነ እዋን እንተ ሃልዩ ወይ ዘይሃልዩ ክፈልጥ ይኽእል።

ሰብ ባዕሉን ካብኡ ሓሊፉ ካልእ ሰብ የለን፣ ቅድሚ እቲ እዋን፣ ቅድሚ እቲ ግዜ ብሓቂ ንቑሕ ከም ዘይነበረ ንቕሓቱ ኣዝዩ ድቃስ ከም ዝነበሮ ንቕጽበት፣ ንእዋን ክግንዘብ ዝኽእል። ድሕሪኡ ነቲ ተመክሮ ይርስዖ ወይ ከኣ ከም ትኽ ዑቕባ ከም ትኽ ዑቕባ ናይ ሓደ ሓያል ተመክሮ ይዕቅቦ።

ኣብ ምክንያታዊ እንስሳ ዘሎ ንቕሓት ቀጻልነት ዘለዎ ወይ ዘይምቁራጽ ዘይምዃኑ ምፍላጥ ኣገዳሲ እዩ።

ብተለምዶ ኣብቲ ኣእምሮኣዊ እንስሳ ሰብ ዝበሃል ንቕሓት ብዓሚቚ ይድቅስ።

እቲ ንቕሓት ዝነቅሓሉ እዋናት ብጣዕሚ ሒደት እዩ፤ እቲ ኣእምሮኣዊ እንስሳ ይዓዪ፣ መካይን ይዝውር፣ ይምርዓው፣ ይመውት ወዘተ… ንቕሓቱ ፈጺሙ ደቂሱ ኸኣ ኣብ እዋናት እምብዛእ ፍሉያት ጥራይ እዩ ዝነቅሕ።

ህይወት ናይ ሰብ ህይወት ሕልሚ እዩ፣ ንሱ ግን ነቒሑ ከም ዘሎ ይኣምን ከም ዝሓልምን ንቕሓቱ ደቂሱ ከም ዘሎ ፈጺሙ ኣይእመንን እዩ።

ሓደ ሰብ እንተ ነቒሑ፣ ብርእሱ ኣዝዩ እዩ ዝሓፍር ነቲ ዋዛኡን ዘሕፍር ተግባሩን ብኡ ንብኡ እዩ ዝግንዘብ።

እዛ ህይወት እዚኣ ኣዝያ ዘሕፍር፣ ብምርጫ ኣሳቒን ብሒደት ግዜ ጥራይ ልዕልቲ እያ።

ሓደ ተባዳናይ ኣብ ማእከልቲ ብድሆ ብኡ ንብኡ እንተ ነቒሑ፣ ነቲ ክቡር ተመልካቲ ብሓፋረት ምጠመተን ካብቲ ዘስካሕክሕ ትርኢት ኣብ ቅድሚ መደነቕቲ ናይቶም ደቀስትን ዘይነቁሓትን ብዙሓት ሰባት ምሃደመ።

እቲ ሰብ ንቕሓቱ ደቂሱ ምህላዉ እንተ ኣሚኑ፣ ክነቅሕ ከም ዝጀመረ ርግጸኛታት ክትኮኑ ትኽእሉ።

እተን ተቓወምቲ ትምህርትታት ናይ ጥንታዊ ስነ-ኣእምሮ ንህላወ ንቕሓት ዝነጽጋን ክሳብ እቲ ቃል እውን ከንቱ ምዃኑ ዝዛረባ፣ ነቲ ዝለዓለ ደረጃ ድቃስ የቃልጣ። ተኸተልቲ እዘን ትምህርትታት እዚኣተን ኣብ ተግባር ዘይነቃሕን ንቕሓት ዘይብሉን ኩነታት ኣዝዮም ዓሚቝ ድቃስ ይድቅሱ።

እቶም ንንቕሓት ምስ ኣእምሮኣውያን ተግባራት ዝደናግሩ፤ ሓሳባት፣ ስምዒታት፣ ደፋኢ ምንቅስቓሳትን ስምዒታትን ብሓቂ ኣዝዮም ንቕሓት የብሎምን ዓሚቝ ድቃስ ይድቅሱ።

እቶም ንህላወ ንቕሓት ዝእመኑ ግን ነቶም ዝተፈላለዩ ደረጃታት ንቕሓት ብግልጺ ዝነጽጉ፣ ተመክሮ ናይ ንቕሓት ከም ዘይብሎም፣ ድቃስ ናይ ንቕሓት የቃልጡ።

ዝኾነ ይኹን ሰብ ሓንሳእ ነቒሑ እንተ ፈሊጡ፣ እቶም ኣብ ርእስና ዝረአዩ ዝተፈላለዩ ደረጃታት ንቕሓት ከም ዘለዉ ብተመክሮኡ ኣጸቢቑ ይፈልጥ።

ቀዳማይ ግዜ። ክንደይ ግዜ ንቑሓት ጸኒሕና?

ካልኣይ ተደጋጋሚነት። ክንደይ ግዜ ነቒሕና ንቕሓት?

ሳልሳይ። ስፍሓትን ዘልቃጥነትን። እንታይ እዩ ንቑሕ ዝኸውን?

ኣብዮታዊ ስነ-ኣእምሮን ጥንታዊት ፊሎካሊያ ብፍሉይ ዓይነት ዓበይቲ ልዕለ-ጻዕሪ ንቕሓት ምንቃሕ ከም ዝከኣልን ቀጻልን ክትቆጻጸሮ ከም እትኽእልን የረጋግጻ።

መሰረታዊ ትምህርቲ ንቕሓት ምንቃሕ ዕላማኡ እዩ። ኣብ ቤት ትምህርቲ፣ ኮሌጅን ዩኒቨርስቲን ዓሰርተ ወይ ዓሰርተ ሓሙሽተ ዓመታት ብምጽናዕ ሓንቲ እኳ ኣይጠቅምን እዩ፣ ካብ ክፍሊታት ወጺእና ደቀስቲ ባእታታት እንተ ዄንና።

ብዝኾነ ዓቢ ጻዕሪ እቲ ኣእምሮኣዊ እንስሳ ንድሕሪት ተመሊሱ ውን ንኽልተ ደቓይቕ ንቑሕ ክኸውን ከም ዝኽእል ምዝራብ ኣጋንኖ ኣይኮነን።

ኣብዚኦም ሎሚ እምብዛ ሒደት ፍልያት ከም ዝህልዉ ንጹር እዩ፣ ነዚኦም ከኣ ብመብራህቲ ዲዮጀኔስ ክንደልዮም ኣሎና፣ እዞም ሒደት ጉዳያት እዚኦም ብሓቀኛታት ሰባት፣ ብቡድሃ፣ ብኢየሱስ፣ ብሄርሜስ፣ ብኬትዛኮትል ወዘተ ይውከሉ።

እዞም መስረትቲ ሃይማኖታት ቀጻሊ ንቕሓት ነይርዎም፣ ዓበይቲ ብርሃናውያን ነበሩ።

ብተለምዶ ሰባት ንርእሶም ኣይፈልጡን እዮም። እቲ ብቐጻልነት ንቑሓት ምዃን ዝብል ቅዠት ካብ ተዘክሮን ካብ ኩሎም መስርሓት ሓሳብ እዩ ዝውለድ።

እቲ ህይወቱ በብተራ ንምዝካር ልምምድ ዝገብር ሰብ፣ ክንደይ ግዜ ከም ዝተመርዓወ፣ ክንደይ ውሉድ ከም ዝወለደ፣ መን ወለዱ ምን ምን መምህራኑ ከም ዝነበሩ ክዝክር፣ ከዘኻኽር ይኽእል፣ እዚ ግን ንንቕሓት ምንቃሕ ማለት ኣይኮነን፣ እዚ ብዘይ ንቕሓት ዝተፈጸሙ ተግባራት ምዝካር እዩ፣ እዚ ጥራይ እዩ።

ኣብ ቀዳሞት ምዕራፋት ዝበልናዮ ክንደግሞ ኣድላዪ እዩ። ኣርባዕተ ኩነታት ንቕሓት ኣለዉ። እዚኦም ከኣ፤ ድቃስ፣ ኩነታት ንቕሓት፣ ባዕላዊ ንቕሓትን ተኣማኒ ንቕሓትን እዮም።

እቲ ድኻ ኣእምሮኣዊ እንስሳ ብጌጋ ሰብ ዝበሃል፣ ኣብ ክልተ ካብዚኦም ኩነታት ጥራይ እዩ ዝነብር። ሓደ ክፋል ህይወቱ ኣብ ድቃስ እዩ ዘሕልፎ፣ እቲ ሓደ ከኣ ኣብቲ ብጌጋ ኩነታት ንቕሓት ተባሂሉ ዝጽዋዕ እዩ፣ እዚ ኸኣ ድቃስ እዩ።

እቲ ደቂሱ ሕልሚ ዝሓልም ሰብ፣ ናብ ኩነታት ንቕሓት ብምምላስ ከም ዝነቃሕ እዩ ዝኣምን፣ ብሓቂ ግን ኣብዚ ኩነታት ንቕሓት ኸኣ ክሓልም ይቕጽል።

እዚ ምስ ወጋሕታ ይመሳሰል፣ ብምኽንያት ብርሃን ጸሓይ ከዋኽብቲ ይሕብኡ፣ እቲ ናይ ስጋ ኣዒንቲ እንተ ዘይረኣየን እኳ ግን ቀጻልነት ኣለዎም።

ኣብቲ ልሙድ ተራ ህይወት እቲ ሰብ ብዛዕባ ባዕላዊ ንቕሓት ምንም ኣይፈልጥን፣ ብዛዕባ ተኣማኒ ንቕሓት ከኣ ካብኡ ንላዕሊ ኣይፈልጥን እዩ።

እንተኾነ ሰባት ዕቡያት እዮም ኩሎም ሰባት ከኣ ባዕላዊ ንቑሓት ይመስሎም፣ እቲ ኣእምሮኣዊ እንስሳ ብጽኑዕ ርእሱ ከም ዝፈልጥን ደቃሲን ንርእሱ ከም ዘይፈልጥ እንተ ተባሂሉ ፈጺሙ ኣይቅበሎን እዩ።

እቲ ኣእምሮኣዊ እንስሳ ዝነቅሓሉ ፍሉይ እዋናት ኣለዉ፣ እዞም እዋናት እዚኦም ግን እምብዛ ሒደት እዮም፣ ኣብ ጽዑቕ ሓደጋ፣ ጽዑቕ ስምዒት፣ ኣብ ዝኾነ ሓድሽ ኩነታት፣ ኣብ ዝኾነ ዘይተጸበኻዮ ሓድሽ ኵነታት ወዘተ… ክፍለጡ ይኽእሉ።

እቲ ድኻ ኣእምሮኣዊ እንስሳ ኣብ ልዕሊ እዞም ግዝያውያን ኩነታት ንቕሓት ምንም ቍጽጽር ዘይህልዎም፣ ክዝክሮም ዘይክእል ቀጻልነት ክፈጥረሎም ዘይክእል ምዃኑ ብሓቂ መኽሰት እዩ።

እንተኾነ መሰረታዊ ትምህርቲ ሰብ ንንቕሓት ቍጽጽር ክረክብን ባዕላዊ ንቕሓት ከም ዝረክብ የረጋግጽ።

ኣብዮታዊ ስነ-ኣእምሮ ንንቕሓት ንምንቃሕ ዝሕግዙ ሳይንሳዊ ሜላታት ኣለዎ።

ንንቕሓት ምንቃሕ እንተደሊና፣ ነቶም ኣብ መንገዲ ዝገጥሙና ዅለንተናዊ ዕንቅፋታት ብምምርማር፣ ብምጽናዕ ድሕሪኡ ድማ ብምውጋድ ክንጅምር ኣሎና፣ ኣብዚ መጽሓፍ እዚ ንንቕሓት ካብ መናበሪ ቤት ትምህርቲ ጀሚርካ ንምንቃሕ ዝሕግዝ መንገዲ መሂርና ኢና።