ውልቃዊ ኣእምሮ

ብዙ መምህራን ታሪኽ ዓለም ኣብ ምዕራባዊ ኽፋል ዓለም ንቡድሃ፣ ኮንፊሺየስ፣ መሓመድ፣ ሄርሜስ፣ ኲትዛኮል፣ ሙሴ፣ ክርሽና ወዘተ ኸም ዘላግጹ ኽንዕዘብ ኪኢልና ኢና።

ብዘየማትእ መልክዑውን መምህራን ነቶን ጥንታዊ ሃይማኖታት፣ ኣማልኽቲ፣ ኣፈታሪኽን ብመሳለቒታዊ ኣገላልጻ ኸም ዝነቕፉ ኽንዕዘብ ኪኢልና ኢና። እዚ ኹሉ ብርግጽ ሕጽረት ኣእምሮ እዩ።

ኣብያተ ትምህርቲ፣ ኮሌጃትን ዩኒቨርሲቲታትን፣ ሃይማኖታዊ ዛዕባታት ብዝበለጸ ኣኽብሮት፣ ብልዑል ስምዒት ኣምልኾ፣ ብሓቀኛ ፈጣሪ ኣእምሮ ኽውከስ ይግባእ።

ሃይማኖታዊ ኣገባባት ነቶም ዘልኣለማዊ እሴታት የዕቅቡ፣ ከምኡውን ምስ ስነ-ልቦናውን ታሪኻውን ድሌታት ናይ ነፍሲ ወከፍ ህዝቢ፣ ነፍሲ ወከፍ ዘርኢ ይሳነዩ።

ኩሎም ሃይማኖታት ሓደ ዓይነት መትከላት፣ ሓደ ዓይነት ዘልኣለማዊ እሴታት ኣለዎም፣ ኣብ ኣገባብ ጥራይ እዮም ዝፈላለዩ።

ሓደ ክርስትያን ንሃይማኖት ቡድሃ ወይ ሃይማኖት ኣይሁድ ወይ ሂንዱ ንምላግጽ ዘይምክኣል እዩ ምኽንያቱ ኹሎም ሃይማኖታት ኣብ ሓደ መሰረት እዮም ዝተመስረቱ።

እቲ ብዙሓት ምሁራት ነቶን ሃይማኖታት መስረትቲኦምን ዝንዕቕሉሉ ዘለው ምኽንያት ነቲ ኣብዚ ግዜዚ ንኹሉ ድኹም ኣእምሮታት ዝመርዝ ዘሎ ማርክሳዊ መርዝ እዩ።

መምህራን ኣብያተ ትምህርቲ፣ ኮሌጃትን ዩኒቨርሲቲታትን ነቶን ተምሃሮም ብሓቀኛ ኣኽብሮት ናይ ብጾትና መንገዲ ኸመላኽቱ ይግባእ።

ነቲ ብስም ዝኾነ ይኹን ዓይነት ንድፈ ሃሳብ ንቤተ መቅደስ፣ ሃይማኖት፣ ኑፋቄታት፣ ኣብያተ ትምህርቲ ወይ መንፈሳውያን ማሕበራት ዝላግጽ መፍረዲ ንኹሉ ዘሕፍርን ዘይግባእን እዩ።

እቶም ተምሃሮ ካብ መሃበራይታት ትምህርቲ ምስ ወጹ ምስ ሰባት ናይ ኹሎም ሃይማኖታት፣ ኣብያተ ትምህርቲ፣ ኑፋቄታት ኽራኸቡ እዮም፣ ኣብ ቤተ መቅደስ እኳ ነቲ ዝግባእ ስነ-ስርዓት ከይሕልዉ ምግዳፍ ኣእምሮኣዊ ኣይኮነን።

ወለዶታት ድሕሪ ዓሰርተ ወይ ዓሰርተ ሓሙሽተ ዓመታት ካብ ክፍሊ ምስ ወጹ ከምቶም ካልኦት ሰባት ደንቆሮትን ደቂስትን፣ ከምቲ ናብ ቤት ትምህርቲ ዝኣተዉሉ መዓልቲ ብኸንቱነት ዝመልኡን ኣእምሮ ዝጎደሎምን ኾይኖም እዮም ዝርከቡ።

ተምሃሮ ካብ ካልእ ነገራት ንላዕሊ ነቲ ስምዒታዊ ማእከል ከማዕብሉ እቲ ግዜ የገድድ ምኽንያቱ ኩሉ ነገር ኣእምሮኣዊ ኣይኮነን። ነቲ ልባዊ ስምዒታት ናይ ህይወት፣ ውቅባ ናይ ጽምዊ ኦም፣ ዜማ ናይ ዑፍ ኣብ ጫካ፣ ስምፎንያ ሙዚቃን ሕብሪታትን ናይ ጽቡቕ ምድሓን ጸሓይ ኽስምዓካ የድሊ።

ከምኡውን ነቶም ዘሰቅቑ ተነጻጻርነታት ናይ ህይወት ኸምቲ ጭካነ ዝመልኦ ማሕበራዊ ስርዓት ናይዚ ዘለናዮ ዘመን፣ ነተን ጽጉማት ኣዴታት ምስ ድኹማትን ጥሙያትን ደቆም ሓንቲ ቁራጽ እንጌራ ዝልምኑ፣ ነተን ዘይስቡቓ ህንጻታት ኣሽሓት ድኻ ስድራቤታት ዝነብሩለን፣ ነቶን ተጸይፍቲ መገድታት ኣሽሓት መካይን ብነዳዲ ተደፊኦም ነቶን ኣካላትና ዝጎድኡ ወዘተ ኽስምዓካን ብዕምቆት ኽትግንዘቦምን የድሊ።

እቲ ካብ ክፍሊ ዝወጽእ ተምሃራይ ነቲ ናቱ ጥራይ ኣነነትን ጸገማትን ዘይኮነ፣ ነቲ ናይ ኩሎም ሰባት ኣነነትን ነቲ ብዙሕ ጸገማት ናይ ደቂ ሰባት ሕብረተሰብ ኽገጥሞም ኣለዎ።

ካብ ኹሉ ዝገደደ ነገር እቲ ካብ ክፍሊ ዝወጽእ ተምሃራይ ኣእምሮኣዊ ድልውነት እንተሃልይዎ እኳ፣ ኣእምሮ የብሉን፣ ሕልናኡ ደቒሱ፣ ምስ ህይወት ንኽቃለስ ኣመና ድኹም እዩ።

እንታይ እዩ እቲ ኣእምሮ ዝበሃል ንምጽራይን ንምርካብን ግዜኡ በጺሑ ኣሎ። መዝገበ ቃላት፣ ኢንሳይክሎፒዲያ ንኣእምሮ ብቁምነገር ንምትርጓም ድኹማት እዮም።

ብዘይ ኣእምሮ ፈጺሙ ስርናዊ ለውጢ ወይ ሓቀኛ ሓጎስ ኪህሉ ኣይኽእልን እዩ፣ ብሓቂ ልዑል ኣእምሮ ዘለዎም ሰባት ኣብ ህይወት ምርካብ ኣዝዩ ጽንኩር እዩ።

ኣብ ህይወት ኣገዳሲ ዝኾነ ነገር ኣእምሮ ዝብል ቃል ምፍላጥ ጥራይ ዘይኮነ ኣብ ውሽጥና ነቲ መዓሙቕ ትርጉሙ ምልማድ እዩ።

ብዙሓት ብኣእምሮ ዝተመላእና ኢና ዝብሉ፣ ስኽራን ብኣእምሮ ምሙላእ ዘይዛረብ የልቦን ካርል ማርክስ ንነፍሱ ልዑል ኣእምሮ ዘለዎ ኾይኑ ብምሕሳብ ነቲ ንዓለም ክሳራ ዘምጽኣ፣ ነቶን ሺሕ ዝኾኑ ካህናት ዝተፈላለያ ሃይማኖታት ብጥይት ተወቒዖም ዝሞቱ፣ ንመነኮሳት ምግሃስ፣ ቡዲስታውያን፣ ክርስትያናት ወዘተ፣ ምፍራስ ናይ ብዙሓት ቤተ መቅደሳት፣ ስቓይ ናይ ኣሽሓትን ሚልዮናትን ሰባት ወዘተ ወዘተ ዝገበረ ናይ ስስዐት ቀልዱ ጽሒፉ።

ዝኾነ ይኹን ብኣእምሮ ምሙላእ ኪዛረብ ይኽእል፣ ብሓቂ ምዝኾን ግን ከቢድ እዩ።

ብምርካብ ተወሳኺ ሓበሬታ ጽሑፋት፣ ተወሳኺ ፍልጠት፣ ተወሳኺ ተሞክሮ፣ ተወሳኺ ነገራት ንምፍርራሕ ሰባት፣ ተወሳኺ ገንዘብ ዳያኑን ፖሊስን ንምግዛእ ወዘተ ከምቲ ኣእምሮ ዝበሃል ኽትረኽቦ ኣይትኽእልን ኢኻ።

ብኡ ተወሳኺ፣ ኣእምሮ ኽህልወካ ኽትበጽሕ ኣይትኽእልን ኢኻ። እቶም ኣእምሮ በቲ ተወሳኺ መስርሕ ክትረኽቦ ትኽእል እዩ ዝብሉ ብግልጺ ተጋገይቶም ኣለዉ።

ነዚ ጎዳኢ መስርሕ ናይ ተወሳኺ ኣብ ኩሎም መዳያት ናይ ኣእምሮ ንኡስ ሕልናን ዘይሕልናውን ብዕምቆት ምርዳእ የገድድ ምኽንያቱ ኣብ ውሽጡ ብምስጢር ተሓቢኡ ዘሎ እቲ ዝፈትዎ ኣነነት፣ ኣነ፣ ባዕለይ፣ ኩሉ ሳዕ ተወሳኺ ንምዕባይን ንምድልዳልን ዝደልን ዝደልዮን እዩ።

እዚ ኣብ ውሽጥና እንጸሮ መፊስቶፈሌስ፣ እዚ ሰይጣን፣ እዚ ኣነ፣ ይብል እዚ፡ ኣነ ካብቲ ንሱ ዝበለጸ ተወሳኺ ገንዘብ፣ ተወሳኺ ጽባቐ፣ ተወሳኺ ኣእምሮ፣ ተወሳኺ ዝና፣ ተወሳኺ ጥበብ ወዘተ ወዘተ ኣለኒ።

እቲ ኣእምሮ እንታይ ምዃኑ ብሓቂ ኺርድኦ ዝደሊ፣ ንምስምዑ ክመሃር ኣለዎ፣ በቲ መዓሙቕ ሱሳኔ ንምግላጹን ንምልማዱን የድሊ።

እቲ ኩሎም ሰባት ኣብ መንጎ እቲ ዝበሰበሰ መቃብር ናይቲ ዘይእመን ተዘክሮ፣ ኣእምሮኣዊ ሓበሬታ፣ ተሞክሮ ናይ ህይወት ዝእክብዎ ኩሉ፣ ኩሉ ሳዕ ተወሳኺን ተወሳኺን ኾይኑ እዩ ዝተርጎም። ስለዚ ነቲ መዓሙቕ ትርጉም ናይቲ ዝእክብዎ ኹሉ ፈጺሞም ኣይፈልጥዎን።

ብዙሓት ሓደ መጽሓፍ ኣንቢቦም ድሒሩ ብዙሕ ሓበሬታ ብምእካቦም ተሓጒሶም ኣብ ተዘክሮኦም የቐምጥዎ፣ ግን ብዛዕባቲ ኣብቲ ዘንበብዎ መጽሓፍ ዝተጻሕፈ ትምህርቲ ንምምላስ ምስ ተጸውዑ ነቲ መዓሙቕ ትርጉም ናይቲ ትምህርቲ ከም ዘይፈልጡ ይርአዩ፣ ግን እቲ ኣነ ተወሳኺን ተወሳኺን ሓበሬታ ይደሊ፣ እቲ ኣነ ተወሳኺን ተወሳኺን መጻሕፍቲ ክሳብ ነቲ ትምህርቲ ካብኦም ሓንቲ እኳ ክሳብ ዘየንብብ።

ኣእምሮ ብብዙሕ ሓበሬታ ጽሑፋት ኣይርከብን፣ ብብዙሕ ተሞክሮውን ኣይኮነን፣ ብብዙሕ ገንዘብውን ኣይኮነን፣ ብብዙሕ ዝናውን ኣይኮነን፣ ኣእምሮ ኣብ ውሽጥና ኹሉ መስርሕ ናይቲ ኣነ ምስ እንርድኦ ክትዓቢ ትኽእል፣ ነቲ ስነ-ልቦናዊ ውንጀላ ናይ ተወሳኺ ምስ እንግንዘቦ።

ኣእምሮ መሰረታዊ ማእከል ናይቲ ተወሳኺ ምዃኑ ምርዳእ የገድድ። ብሓቂ እቲ ተወሳኺ ንሱ እቲ ኣነ ኣእምሮኣዊ እዩ ዝሓትት ኣእምሮኡ መሰረታዊ እዩ።

እቲ ብሓቂ ኣእምሮኣዊ ክኸውን ዝደሊ፣ ኣብ ላዕለዋይ ኣእምሮኣዊ ጥራይ ዘይኮነ ኣብ ኩሎም ከባቢታት ንኡስ ሕልናን ዘይሕልናን ናይ ኣእምሮ ንኽመውት ኺውስን ኣለዎ።

እቲ ኣነ ምስ መወተ፣ እቲ ኣነ ምስ ፈረሰ ብጠቕላላ ኣብ ውሽጥና ዝተርፍ ሓቀኛ መንነትና ጥራይ እዩ፣ እቲ ናይ ብሓቂ መንነትና፣ እቲ ሕጋዊ ኣእምሮ ኣዝዩ ንኽንረኽቦ ዝንናፍቖን ኣዝዩ ዝኸብድን

ሰባት ኣእምሮ ፈጣሪት እያ ኢሎም ይኣምኑ፣ ተጋገይቶም ኣለዉ። እቲ ኣነ ፈጣሪ ኣይኮነን እቲ ኣእምሮ ድማ መሰረታዊ ርስሓት እዩ ናይቲ ኣነ።

ኣእምሮ ፈጣሪት እያ ምኽንያቱ ካብቲ ሰብነት እያ፣ ባህርይ ናይቲ ሰብነት እዩ። ነቲ ኣእምሮ ምስቲ ኣእምሮኣዊነት ከነምስሕቶ ኣይግባእን።

ብግልጺ ተጋገይቶም ኣለዉ፣ ብስርዕታዊ መልክዑ እቶም ኣእምሮ ከም ዕምባባ ግሪን ሃውስ ከተማዕብል ትኽእል ወይ ከምቲ ናይ ክብርቲ ማዕረግ ትገዝኦ ወይ ጽቡቕ ቤተ መጻሕፍቲ ብምጥራይ ትረኽቦ ኢሎም ዝሓስቡ።

ነቶም ኹሎም መስርሓት ናይ ኣእምሮ፣ ኹሎም ምላሾች፣ እቲ ስነ-ልቦናዊ ተወሳኺ ዘኽማች ወዘተ ብዕምቆት ምርዳእ የገድድ። በቃ ከምኡ ኣብ ውሽጥና ብተፈጥሮኣዊን ህንጥስያዊን ኣገላልጻ እቲ ሓዊ ዝነድድ ናይ ኣእምሮ ይምንጩ።

ከምቲ እቲ ኣብ ውሽጥና እንጸሮ መፊስቶፈሌስ እናተበተኸ እናኸደ፣ እቲ ሓዊ ናይቲ ፈጣሪ ኣእምሮ እናተገለጠ ኸደ ኣብ ውሽጥና ንግልጺ ብግልጺ ክሳብ ድሙቕ ብርሃን ዝህብ።

ናይ ብሓቂ መንነትና ፍቕሪ እዩ ካብቲ ፍቕሪ ድማ እቲ ሓቀኛን ሕጋውን ኣእምሮ ይመጽእ ንሱ ካብ ግዜ ዝመጸ ኣይኮነን።