እቶም ሰለስተ ኣእምሮታት

ኣብ ሓድሽ ዘመን ዝተጀመረ ሓደገኛ ስነ-ልቦናዊ ምርምር ከም ዝሕብሮ፡ እቲ ብስሕተት ሰብ ዝብሃል ኦርጋኒክ ማሽን ናይ ኣእምሮ እንስሳ፡ ኣብ ሓደ ሰለስተ ማእከላት ወይ ሰለስተ ኣእምሮታት ዘለዎ ሓደ ቅርጺ እዩ።

እቲ ቀዳማይ ኣእምሮ ኣብ ሳጹን ርእሲ ተዓጽዩ ይርከብ። እቲ ካልኣይ ኣእምሮ ብፍላይ ምስ ሑመታት ጀርባ ምስቲ ማእከላይ መትሓዚኡን ኩሎም ጨናፍር ነርቭታቱን ይዛመድ። እቲ ሳልሳይ ኣእምሮ ኣብ ዝተወሰነ ቦታ ኣይርከብን፡ ከምኡውን ዝተወሰነ ኣካል ኣይኮነን። ብሓቂ እቲ ሳልሳይ ኣእምሮ በቶም ናይ ርህራሄ ነርቭታት ዝተፈጥረ ኮይኑ ብሓፈሻ ኸኣ በቶም ፍሉያት ናይ ነርቭ ማእከላት ናይ ሰብ ኣካል እዩ።

እቲ ቀዳማይ ኣእምሮ ናይ ምሕሳብ ማእከል እዩ። እቲ ካልኣይ ኣእምሮ ናይ ምንቅስቓስ ማእከል ኰይኑ፡ ብሓፈሻ ኸኣ ናይ ምንቅስቓስ ማእከል ተባሂሉ ይጽዋዕ። እቲ ሳልሳይ ኣእምሮ ናይ ስምዒት ማእከል እዩ።

ኣብ ግብሪ ምሉእ ብምሉእ ከም ዝተረጋገጸ ኸኣ፡ ዝኾነ ይኹን ናይ ምሕሳብ ኣእምሮ ምብዛሕ፡ ዝበዝሐ ኣእምሮኣዊ ሓይሊ ምውሳድ የኸትል። ስለዚ እቶም ናይ ሓሳብ ሕሙማት ናይ ምውታት ኣእምሮታት መቓብር ምዃኖም ከይተሰከፍካ ምግላጽ ኣድላዪ እዩ።

እቶም ዝሰማሙዑን ሚዛናዊ ዝኾኑ ስፖርታት ንናይ ምንቅስቓስ ኣእምሮ ጠቓሚ እዮም፡ እንተኾነ ግን ስፖርት ምብዛሕ ዝበዝሐ ጉልበት ምንቅስቓስ ምውሳድ ማለት ኰይኑ እቲ ሳዕቤኑ ኸኣ ኣዝዩ ኣስጋኢ ይኸውን። ካብ ናይ ምንቅስቓስ ኣእምሮ ዝሞቱ ሰባት ከም ዘለዉ ምግላጽ ዘይመስግን ኣይኮነን። እዞም ዝሞቱ ሰባት ከም ሕሙማት ናይ Hemiplegia, Paraplegia, ናይ ምንቅስቓስ ድኽመት እናተባህሉ ይፍለጡ።

እቲ ናይ ስነ-ውበት ስምዒት፡ እቲ ሚስጢራዊ፡ እቲ ኣዝዩ ባህ ዘብል፡ እቲ ልዕል ዝበለ ሙዚቃ፡ ነቲ ናይ ስምዒት ማእከል ንምምዕባል ኣድላዪ እዩ፡ እንተኾነ ግን ነዚ ኣእምሮ እዚ ምብዛሕ ዘየድሊ ምድኻምን ናይ ስምዒት ሓይሊ ምብኻንን የኸትል። በቲ ናይ ስምዒት ኣእምሮ ከኣ እቶም “ሓደስቲ ማዕበል” ዝብሉ ኣመንቲ ናይቲ ሕጂ ህላወናዊ ሓሳብ፡ ፈነታቲ ናይ ሮክ፡ እቶም ስሜታውያን ናይ ስነ-ጥበብ ሰባት፡ እቶም ሕማም ዘለዎም ናይ ስምዒት ተባዓት ወዘተ ኣዝዮም ይጥቀሙ።

እኳ ደኣ እምበር ዘይተኣምነ እንተመስለ፡ እቲ ሞት ብሰለስተ ክፍሊታት ኣብ ነፍሲ ወከፍ ሰብ ይግበር። ኩሉ ሕማም ኣብ ዝኾነ ካብቶም ሰለስተ ኣእምሮታት መሰረት ከም ዘለዎ ኣዝዩ ተረጋጊጹ እዩ።

እቲ ዓቢይ ሕጊ ብጥበብ ኣብ ነፍሲ ወከፍ ካብቶም ሰለስተ ኣእምሮታት ናይቲ ኣእምሮ ዝውንን እንስሳ፡ ቁሩብ ካፒታል ናይ ህይወት ኣገዳስነት ኣቀሚጡ እዩ። ነዚ ካፒታል እዚ ምኽሳብ ማለት ብሓቂ ህይወት ምንዋሕ ማለት እዩ፡ ነዚ ካፒታል እዚ ምብኻን ኸኣ ሞት የኸትል።

ጥንታዊት ልምዲ እቲ ካብቲ ዘሕንኽ ለይቲ ዘመናት ናብዚ ዝበጻሓና፡ እቲ ማእከላይ ናይ ሰብ ህይወት ኣብቲ ጥንታዊ ምድሪ MU፡ ኣብቲ ውቅያኖስ ፓሲፊክ ዝርከብ፡ ኣብ መንጎ ዓሰርተ ክልተን ዓሰርተ ሓሙሽን ክፍለ ዘመናት ከም ዝነበረ ይገልጽ።

ምስ ምምጻእ ናይቶም ዘመናት ብኹሎም ዕድመታት፡ እቲ ግጉይ ኣጠቓቕማ ናይቶም ሰለስተ ኣእምሮታት ነታ ህይወት ቀስ እናበለ ኣሕጽርዋ።

ኣብታ ጸሓይ ዝወቕዓ ምድሪ KEM… ኣብቲ ጥንታዊ ግብጺ ናይቶም ፈርኦናት፡ እቲ ማእከላይ ናይ ሰብ ህይወት ኽሳብ ሚእትን ኣርብዓን ዓመታት በጺሑ ነበረ።

ኣብዚ እዋን እዚ ኣብ ዘመናዊ እዋን ናይ ነዳዲን ሴሉሎይድን፡ ኣብዚ ዘመን ናይ ህላወን ሮክ ተቓወምትን፡ እቲ ማእከላይ ናይ ሰብ ህይወት ከምቲ ገለ ናይ ዋሕስ ኩባንያታት ዝብልዎ ኸኣ ሓምሳ ዓመት ጥራይ እዩ።

እቶም መራሕቲ ማርክሳውያን ሌኒናውያን ናይቲ ሕብረት ሶቭየት፡ ልክዕ ከምቲ ልማዶም ተጻረፍትን ሓሰውትን ብምዃን፡ ህይወት ንምንዋሕ ፍሉይ ፈውሲ ከም ዝፈጠርና እዮም ዝብሉ። እንተኾነ ግን እቲ ዓቢ ሽማግለ ክሩሽቸቭ ገና ሰማንያ ዓመት ኣይመልኦን ከምኡውን ንሓደ እግሩ ንምልዓል ካብቲ ሓደ ፍቓድ ክሓትት ኣለዎ።

ኣብ ማእከል ናይቲ ኤስያ ሓንቲ ሃይማኖታዊ ማሕበረሰብ ብኣረጋውያን ዝተፈጥረት ዘላ ኰይና ንእስነቶም ዘኪሮም ኣይፈልጡን። እቲ ማእከላይ ናይ ህይወት ናይዞም ኣረጋውያን ኣብ መንጎ ኣርባዕተ ሚእትን ሓሙሽተ ሚእትን ዓመታት ይኸውን።

ኩሉ ምስጢር ናይ ነዊሕ ዕድሜ ናይዞም መነኮሳት ኤስያ ኣብቲ ጥበባዊ ኣጠቓቕማ ናይቶም ሰለስተ ኣእምሮታት እዩ ዝምርኮስ።

ሚዛናዊ ዝኾነን ዝሰማማዕን ምዕያይ ናይቶም ሰለስተ ኣእምሮታት ምኽሳብ ናይቶም ኣገዳስቲ ናይ ህይወት እሴታት ማለት ኰይኑ ከም ሎጂካዊ ሳዕቤን ኸኣ ምንዋሕ ናይ ህይወት ይኸውን።

ሓንቲ ዩኒቨርስያላዊት ሕጊ ከም “ምስምማዕ ናይቶም ብዙሓት ምንጭታት ምንቅስቓስ” ተባሂላ ትፍለጥ። እቶም መነኮሳት ናይቲ ገዳም ነዚ ሕጊ እዚ ብምጥቃም ናይቶም ሰለስተ ኣእምሮታት ክጥቀሙላ ይኽእሉ።

እቲ ዘየድሊ ትምህርቲ ንተመሃሮ ንምብዛሕ ናይቲ ምሕሳብ ኣእምሮ ይመርሖም እቲ ሳዕቤኑ ኸኣ ብስነ-ኣእምሮ ይፍለጥ።

ብጥበብ ናይቶም ሰለስተ ኣእምሮታት ምምዕባል መሰረታዊ ትምህርቲ እዩ። ኣብተን ጥንታውያን ኣብያተ ትምህርቲ ናይ ምስጢራት ናይ ባቢሎን፡ ግሪኽ፡ ህንዲ፡ ፋርስ፡ ግብጺ ወዘተ እቶም ተመሃሮን ተመሃሮትን ምሉእ ብምሉእ ቀጥታዊ ሓበሬታ ንሰለስቲኦም ኣእምሮታቶም ብትምህርቲ፡ ብዳንስ፡ ብሙዚቃ ወዘተ ብዝሰማማዕ ኣገባብ ይረኽቡ ነበሩ።

እቶም ናይ ጥንቲ ዘመናት ቲያትራት ክፋል ናይቲ ቤት ትምህርቲ ነበሩ። እቲ ድራማ፡ ኮሜዲ፡ ትራጄዲ ምስቲ ፍሉይ ምምስሳል፡ ሙዚቃ፡ ኣፍኣዊ ትምህርቲ ወዘተ ተወሃሂዱ ንሰለስቲኦም ኣእምሮታት ናይ ነፍሲ ወከፍ ሰብ ንምሕባር የገልግል ነበረ።

ሽዑ እቶም ተመሃሮ ነቲ ናይ ምሕሳብ ኣእምሮ ኣየብዝሕዎን ብጥበብን ብሚዛናውን ኣገባብ ነቶም ሰለስተ ኣእምሮታቶም ብግቡእ ክጥቀሙሉ ይኽእሉ ነበሩ።

እቲ ዳንስ ናይቶም ምስጢራት ናይ ኤሉሲስ ኣብ ግሪኽ፡ ቲያትር ኣብ ባቢሎን፡ ቅርጺ ኣብ ግሪኽ ኩሉ ግዜ ንደቀ መዛሙርቲ ሓበሬታ ንምክፋል የገልግል ነበረ።

ሕጂ ኣብዚ ዝተበላሸወ ዘመን ናይ ሮክ፡ እቶም ተመሃሮን ተመሃሮትን ተደናጊሮምን ተዘናቢሎምን ኣብቲ ጸላም ጎደና ናይ ኣእምሮ ምብዛሕ ይኸዱ ኣለዉ።

ኣብዚ እዋን እዚ ናይ ሓቂ መፍጠሪ ስርዓት ንዝሰማማዕ ምምዕባል ናይቶም ሰለስተ ኣእምሮታት የለን።

መምህራንን መምህራትን ኣብያተ ትምህርቲ፡ ኮሌጃት፡ ዩኒቨርሲታት፡ ናብታ ዘይትእመን ተዘካርነት ናይቶም ዝሰልቹ ተመሃሮ ጥራይ እዮም ዝምርሑ እቶም ካብ መምሃሪ ክፍሊ ዝወጹላ ሰዓት ብሃንቀውታ ዝጽበዩ።

ውሁብ፡ ኣዝዩ ኣድላዪ ምዃኑ ምፍላጥ ንምውሃሃድ ኣእምሮ፡ ምንቅስቓስ፡ ስምዒት ምስቲ ንምኽፋል ምሉእ ሓበሬታ ንሰለስቲኦም ኣእምሮታት ናይቶም ተመሃሮ።

ንሓደ ኣእምሮ ጥራይ ምሕባር ዘይመስግን እዩ። እቲ ቀዳማይ ኣእምሮ እንኮ ናይ ምርዳእ ኣካል ኣይኮነን። ነቲ ናይ ምሕሳብ ኣእምሮ ናይቶም ተመሃሮን ተመሃሮትን ምብዛሕ ገበን እዩ።

መሰረታዊ ትምህርቲ ንተመሃሮ ኣብቲ ጎደና ናይ ስምረት ናይ ምዕባይ ክመርሖም ይግባእ።

ኣብዚ ሓደገኛ ስነ-ልቦና ብንጹር ከም ዝተነጸረ፡ እቶም ሰለስተ ኣእምሮታት ሰለስተ ዓይነት ናይ ነጻ ዝተፈላለዩ ምሕዝነትታት ኣለዎም። እዚ ሰለስተ ዓይነት ናይ ምሕዝነት ናይቲ ስምዒት ዝተፈላለዩ ዓይነት ድፋኢታት ከም ዝለዓል ይገብር።

እዚ ኸኣ ብሓቂ ሰለስተ ዝተፈላለያ ስብእናታት ኣብ ባህርዮም ይኹን መግለጺታቶም ምንም ዘመሳስል ከም ዘይብሎም ይገልጽ።

ኣብ ሓድሽ ዘመን ዝተጀመረ ሓደገኛ ስነ-ልቦናዊ ምርምር ከም ዝሕብሮ፡ ኣብ ነፍሲ ወከፍ ሰብ ሰለስተ ዝተፈላለዩ ስነ-ልቦናዊ ኣንፈታት ኣለዉ። ብሓደ ክፋል ናይቲ ስነ-ኣእምሮኣዊ ምንነት ሓደ ነገር ክንደሊ ንኽእል፡ ብኻልእ ክፋል ኸኣ ፈጺሙ ዝተፈልየ ነገር ክንደሊ ንኽእል ከምኡውን ብምኽንያት ናይቲ ሳልሳይ ክፋል ኸኣ ፈጺሙ ተጻራሪ ነገር ንገብር።

ኣብ ሓደ ዝለዓለ ሓዘን፡ ምናልባት ስእነት ናይ ዝፈትዎ ሰብ ወይ ዝኾነ ካልእ ውሽጣዊ ሓደጋ፡ እቲ ስምዒታዊ ስብእና ኽሳብ ተስፋ ምቁራጽ ክበጽሕ ይኽእል እቲ ኣእምሮኣዊ ስብእና ግና ስለምንታይ እዚ ኩሉ ሓደጋ፧ ብምባል ይሓትት እቲ ናይ ምንቅስቓስ ስብእና ኸኣ ካብቲ ቦታ ክሃድም ጥራይ እዩ ዝደሊ።

እዚ ሰለስተ ዝተፈላለየ ስብእና ከምኡውን ብዙሕ ግዜ ክሳብ ዝጻረሩ ክሳብ ዝኾኑ ኣብ ኩሎም ኣብያተ ትምህርቲ፡ ኮሌጃትን ዩኒቨርሲታትን ብጥበብ ክምዕብሉን ብፍሉይ ኣገባብ ክመሃሩን ይግባእ።

ካብ ስነ-ልቦናዊ ኣንፈት ከኣ ንኣእምሮኣዊ ስብእና ጥራይ ምምሃር ዘይመስግን እዩ። ሰብ ሰለስተ ስብእናታት ኣለዎ እቲ መሰረታዊ ትምህርቲ ብሃንቀውታ ዘድልዮ።